P1050433

370

Eltblrtn Jutu iii

wych (tolstuszczij, zluszczij, strdszennyj, tiaicłonnyj, mlien’kij, molodien'k/j; malutki króciutki)* bądź w formach prcfiksnlno-sufiksalnych (naisirożajszyj itp.).

Znaczenie wysokiego stopnia cechy przypisywane bywa też niektórym formom składniowym. W języku rosyjskim może to być połączenie do + Gen. (ustal do pohismierti, nużno do zariczu, prijatnyj do umopomraczenlja, do użasa śmieszno), na -f Acc. (na riedkost’ choroszyj, kras iw na udlwlenije) oraz różne wyrażenia, w skład których wchodzą wyrazy stiepien' bądź miera: w takoj stiepieni, czto..., w takoj mierie, czto..., w stoi bolszoj stiepieni, czto... A. Wierzbicka widzi znaczenie 'bardzo* zarówno w zdaniach gradacyjno-skutkowych, jak i w różnego typu zdaniach wykrzyknikowych: Jaka milal Czy wiesz, jaka ona jest mija\ itp.^{1 2} Również specjalnego typu powtórzenia bywają interpretowane jako zawierające sens 'bardzo*: czekałem na ciebie długo — długo, wsio eto mnie znakomo — prieznakomo, głupyj-priegłupyj itp. Tutaj też niektórzy zaliczają wyrażenia porównawcze typu: chudy jak szczapa, głup kak próbka, głuchy jak pień, trusliw kak zajac, upriamyj kak osioł itp.³

Najliczniejszą grupę stanowią przysłówki (tzw. przysłówki stopnia) bądź przymiotniki tworzące połączenia z wyrażeniami oznaczającymi cechę stopniowalną.

Ogólnie stwierdzić można, że wszystkie wyżej wymienione typy konstrukcji (różnego poziomu) mogą funkcjonować jako wyrażające wysoki stopień danej cechy. W wielu wypadkach jest to jednak sprawa ich funkcjonowania pragmatycznego, nie zaś ich znaczenia. Wydaje się, iż nie są one (przynajmniej wszystkie) tożsame semantycznie. Znaczenie wielu z nich nie da się sprowadzić do sensu 'bardzo’. Kaźd; z tych typów wymaga odrębnego rozpatrzenia.

Przedmiotem dalszych rozważań będzie tylko jedna z wymienionych grup połączenia różnych wyrażeń z przysłówkami stopnia i odpowiadającymi im przymiotnikami. Niemal we wszystkich pracach związanych z tzw. intensywnością cechy rozpatrywano wyłącznie połączenia: przysłówek stopnia -+- przymiotnik, inne zaś części mowy nie były traktowane jako wyrażające cechę, czyli rozpatrywano wyrażenia takie, jak oczen' prijatnyj, czriezwyczajno milyj, z pominięciem takich, jak oczen' ustał, biezumnaja ustalost', użasno nadojeło itp.⁴ Również przymiotnik od-

1

   Przykłady polskie są zaczerpnięte z pracy R. Grzegorczykowcj Zarys slowotwórstwa polskiego (Warszawa 1972).

2

   A. Wierzbicka: The Deep Structure of Exclamations (w druku); Porównanie — gradacja — metąfora, „Pamiętnik Literacki”, 1971, z. 4. Pomijamy sprawę semantycznej niejednoznaczności wszystkich wymienionych typów wyrażeń.

3

   Zob. prace Mielczuka i Żółkowskiego, pracę I. I. Ubina Wyraienije paramietra Magu w russkom jazykie, („Maszynnyj pieriewod i prikladnaja lingwistika”, 1969, z. tl) oraz krytyczne omówienie tej kwestii w artykule Wierzbickiej Porównanie — gradacja — metafora.

4

   Zob. J. F. Lach, K istorii razwitija usilitielnych narleczij w anglijskom jazykie, Kijew 1965; W. M. Sza talowa, Adjęktiwnyje slowosoczetanija, wyraiajuszczije koiiczestwienmt-opriedielitieln\jt otnoszenlja. (O slnlaksiczesklch sriedstwach wyratenija stiepieni kaczestwa it> sowriemiennom russkom Utieraturnom jazykie), Moskwa 1967 (maszynopis); R. J. Wasiljewa, Adjektiwnyje slowosoczetanija s zawlslmym narleczljem w sowriemiennom anglijskom Jazykie, Moskwa 1967; J, K rżiżkowa, Koliczestwiennaja dietlermlnacyja prllagallelnych w russkom Jazykie. (Leksiko-sintaksUzeskij analiz). Iw zbiorze:] Sintaktls I norma, Moskwa 1974. Inaczej w pracach Mielczuku, Żółkowskiego. Apresja-na, Ubina i w pracy Bolingcra.