P1090736

ków roidzinnych i zawodowych, szczególnie u kobiet, i innych zainteresowań (częściej u mężczyzn). Około pięćdziesiątego roku życia zaczyna się, zwłaszcza u kobiet wcześniej przechodzących na emeryturę, wzmożenie aktywności czytelniczej.

Reasumując rozważania nad warunkami kształtowania się kultury czytelniczej jednostki trzeba przypuszczać, że decyduje o tym splot czynników społecznych i osobistych, toteż trudno przewidzieć, jaki będzie ńazwój czytelniczy jednostek, znajdujących się w kręgu oddziaływania identycznych czynników społecznych. Badania wykazały wpływ poziomu wykształcenia na odczuwanie potrzeby czytania, a jednak spotykamy się z przypadkami całkowitego zerwania kontaktów z książką nawet po ukończeniu studiów wyższych¹²⁴. W domu rodzinnym o .wysokim poziomie kultury czytelniczej spotykamy wśród rodzeństwa kontrastowe przypadki: obok oczytanej siostry nie czy tający, wcale brat.    :,v:

Kultura czytelnicza jednostki jest do pewnego stopnia systemem sa-mosterownym. Odczucie przez czytającego gratyfikacyjnej .wartości .lektury albo przy pierwszej książce, która wywarła'silne: wrażenie, albo w wyniku wielokrotnych dodatnich doznań lekturowych powoduje wykształcenie się na drodze wzajemnych sprzężeń, poszczególnych komponentów kultury czytelniczej. Proces kształtowania się kultury czytelniczej jest złożony i długofalowy. Trwa chyba tak długo, jak długo człowiek kształci się i doskonali, uprawiając lekturę, co trafnie wyraził Goethe:.„Die guten Leutchen wissen nicht, was es einen fur Zeit und Muhe kostet, um lesen zu lernen. Ich habe 80 Jahre dazu gebraucht und kann doch nicht sagen, dass ich am Ziele ware” ¹²⁵. //:7.^ ^ J

5. Kulturaczytelnicża społeczeńśtwa i jednostki jako przedmiot badań ‘

Ujęcie problemów czytelnictwa w kategorii kultury czytelniczej .jednostki otwiera obiecujące perspektywy nie tylko przed praktyką oświar Iową, dla której wzorzec kultury czytelniczej jednostki-winien: stać się programem edukacji czytelniczej, ale i przed badaniami czytelnictwa, które winny tę praktykę wspomagać. Dotychczas w Polsce i za granicą badano wiele elementów kultury czytelniczej różnych grup społecznych i wiekowych, ale brano te elementy na warsztat przeważnie : osobno, nie uwzględniając ich wzajemnego powiązania. Najczęściej badano wybory j preferencje czytelnicze, różne przejawy aktywności czytelniczej, miejsce lektury na tle innych form uczestnictwa w kulturze, rzadziej — motywy czytania, recepcję tekstów i wpływ lektury na czytelnika, bardzo rzadko — sprawności instrumentalne, ułatwiające poruszanie się w świe-

^iU 4,2V# obywateli z wykształceniom wyższym nie przeczytało w 1972 r, żadnej książki (Wnuk-Lipińscy, op.cit. s. 44).

^ Cyt za: Ba rober ger; op,cłt *, 602,    . , ,

de przekazów piśmienniczych/ a więc umiejętność korzystania. z katalogów bibliotecznych, bibliografii i różnego typu wydawnictw, umiejętność i nawyk utrwalania rezultatów, lektury, słowem — kórapetencje niezbędne w kształceniu się i samokształceniu,

Próbę zbadania całokształtu kultury ' czytelniczej jednostki podjął W. S. Gray, biorąc pod uwagę osiemnaście jej kryteriów, zgrupowanych w. trzech zasadniczych komponentach: zainteresowanie czytaniem i motywy czytania, poziom czytanych tekstów, wyniki recepcji lektury ^u\

.Spośród kilku orientacji w badaniach czytelnictwa po drugiej wojnie światowej na czoło wysunęły się badania socjologiczne i socjologiczno-^literackie. Badania socjologiczne korespondują z hasłem upowszechniania czytelnictwa,-interesują się bowiem Zasięgiem czytelnictwa i bibliotek w różnych środowiskach lokalnych,, zawodowych i w grupach demo? graficznych. Interesowano się raczej ilościowymi aspektami czytelnictwa i zainteresowaniami czytelniczymi, a jeśli , były podejmowane badania jakościowe nad odbiorem i funkcjami lektury, to dotyczyły one głównie literatury pięknej, podczas gdy dziś w miarę wzrostu poziomu wykształcenia społeczeństwa zwiększa się krąg publiczności czytającej literaturę niebeletrystyczną    ^; . ..    .

.. Nie negując potrzeby powtarzania co‘pewien czas reprezentatywnych dla; całego społeczeństwa badań zasięgu czytelnictwa i jego natężenia^12ft,

_;w przededniu epoki kształcenia się ustawicznego warto przejść do badań nad poziomem kultury czytelniczej społeczeństwa, badań ujmujących wszystkie aspekty obcowania czytelników z przekazami piśmienniczymi: .dyspozycje motywacyjne, kompetencje.czytelnicze, zachowania czytelnicze i funkcje lektury w życiu czytelników. W programie badań winny znaleźć się mechanizmy kształtowania się kultury czytelniczej jednostki:

. ^psychiczne i społeczne. Obok badań obejmujących możliwie pełny rejestr komponentów kultury czytelniczej można oczywiście prowadzić badania nad jej cząstkowymi elementami.

Kategoria kultury czytelniczej jednostki jest bardziej przydatna w badaniach czytelnictwa współczesnego ze względu na możliwość kontaktu z. osobami badanymi, trudniej natomiast badać niektóre elementy indywidualnej kultury czytelniczej w przeszłości wobec nikłych śladów zachowań czytelniczych. O kulturze czytelniczej epok minionych świadczą przede wszystkim zachowane książki, księgozbiory, dokumenty dzia-

it# oray, Rogers, op. cit.

- ¹²⁷ Wśród, bestsellerów ostatnich lat jest dwukrotnie więcej prac popularnych i naukowych niż literatury pięknej (H. Hollender: rec. A. P. Hackett, j; H. Burkę: 80 Years of Best Selłers. New York 1977. „Studia o Książce’’ 1980 T. 10 s. 246).    .

>    ¹²⁸ Do .takich badań można zaliczyć badania GUS w 1972 r. {Wnuk-Lipiń*

scy, op, cit.) i Instytutu Książki i Czytelnictwa w 1985 r. (A. R. Zieliński: • Społeczny zasiąg książki v> Polsce, Warszawa 1988)..    .