IMG564

230 (De)Konstrukcje kobiecości

py, w tym szczególnie kobiety, zaczynają budować swoją podmiotowość, głosi się kryzys wszelkiej podmiotowości, odejście od wielkich narracji, przygodność i kontekstualność doświadczeń. Takie pytanie stawia między innymi Nancy Hartsock w tekście Foucault on Power (1990): „Dlaczego właśnie w tym momencie, gdy tak wiele z nas, wcześniej przemilczanych, zaczyna żądać właściwej dla siebie nazwy, działać jako podmioty, a nie przedmioty historii, że właśnie wtedy pojęcie podmiotowości staje się problematyczne? Właśnie wtedy, gdy tworzymy własne teorie na temat świata, pojawia się niepewność co do tego, czy świat można ująć w teorii. Właśnie wtedy, gdy mówimy o zmianach, których chcemy, idee postępu i możliwości systematycznego i racjonalnego zorganizowania społeczeństwa stają się podejrzane i dwuznaczne. Dlaczego właśnie teraz krytykuje się wolę władzy zawartej w wysiłku stworzenia teorii? Według mnie te intelektualne posunięcia nie są przypadkowe (ale też nie konspiracyjne). Reprezentują transcendentalny głos oświeceniowych prób zmierzenia się ze społecznymi i historycznymi zmianami końca dwudziestego wieku” (Hartsock 1990, 162). Nietrudno zauważyć, że autorka nie bierze tu w ogóle pod uwagę kwestionowania kategorii „wszystkich kobiet” przez same kobiety, krytyki rozpoczętej już na początku drugiej fali feminizmu przez czarne kobiety i podjętej następnie przez lesbijki.

Nieprzypadkowo właśnie powyższy fragment eseju Hartsock cytuje Teresa L. Ebert w swej książce Ludic Feminism and After (1999). Z pozycji feminizmu marksistowskiego, pomijając kwestie ekonomiczne czy klasowe, poddaje ona krytyce feminizm postmodernistyczny, który określa mianem lu-dycznego. Zdaniem Ebert, feminizm postmodernistyczny nie bierze pod uwagę kontekstu spoleczno-historycznego. Odchodząc od pewnych koncepcji uznanych za maskulinistyczne, lekceważy fakt, że są one produktem historycznym, często koniecznym do historycznej zmiany. Podobnie jak Hartsock czy Bordo, Ebert krytykuje feminizm postmodernistyczny (między innymi Butler, Fuss, Gallop, Grosz) za niedostrzega* nie faktu, że pewne grupy, takie jak kobiety, kolorowi czy klasy niższe, były do tej pory pozbawione możliwości tworzenia własnej teorii. Antyteoretyczność dyskursu postmodernistycznego stanowi zatem jeszcze jeden sposób na to, aby pozbawić dyskryminowane grupy tej możliwości, a tym samym delegitymizować pojęcia konieczne dla społecznej walki. Według Ebert feminizm, odrzucając istotne dla podjęcia działań koncepcje, naraża się na reprodukcję dominującego reżimu. Krytykując kategorie takie jak płeć czy opresja, feminizm ludyczny nie daje żadnych konkretnych propozycji społecznej transformacji. Rezygnując z ważnych narzędzi społecznej krytyki, uniemożliwia wyjaśnienie społecznych relacji władzy oraz ich zmianę (Ebert 1999).

Podobne problemy, choć już bez odwoływania się do ideologii marksistowskiej, zauważa Nancy Hartsock²⁸. Wprowadza ona podział na teorię władzy dla kobiet i teorię władzy

0    kobietach, do tej ostatniej zaliczając nie tylko myśl Foucaulta, ale też zainspirowane nią teorie feministyczne. Jej zdaniem, mimo iż na pozór teorie te dają pewien impuls do krytyki uniwersalistycznych założeń w naukach społecznych, to jednak są nieużyteczne dla kobiet czy innych opresjonowanych grup głównie dlatego, że oprócz krytyki nie oferują niczego w zamian: „Tym z nas, którzy chcą zrozumieć świat systematycznie, by go zmienić [podkreślenie moje - J. M.], postmodernistyczne teorie nie dają zbyt wielu wskazówek” (Hartsock 1990,160). Nieużyteczność, a nawet niebezpieczeństwo teorii postmodernistycznej dla feminizmu pokazuje na przykładzie myśli Foucaulta. Odwołując się do książki Alberta Memi Kolonizator i kolonizowany, ukazuje funkcjonowanie relacji władzy oraz nierówność wpisaną w ową relację (bina-ryzm konstrukcji, podmiot versus Inny). Według niej zarówno filozoficzne, jak i historyczne stworzenie „Innego” stanowiło konieczny warunek wstępny pojawienia się transcendentalnego, racjonalnego podmiotu - funkcjonującego bezcieleśnie

1    bezczasowo, uniwersalnego i wszechwładnego „ja”. Tak więc jednym z zadań, jakie stoją przed marginalizowanymi Inny-