P1100830

210 Jadwiga Stawnicka

literalnego z tłem kontekstowym. Jednak odczytanie strukturalne zdeterminowane jest uwarunkowaniami kontekstowymi, a deszyfracja treści zakłada koegzystencję 3 poziomów: od odczytania realnego do literalnego, a następnie do rcinterpretacji związku w kontekście upozorowanym - do metaforyzacji.

W nagłów'ku artykułu ostrzegającego przed zagrożeniem polszczyzny zapożyczeniami, Orzeł biafy z hamburgerem w dziobie (podtytuł Język polski: skarb byle jakiego użytku) - Polityka 2S.10. 1995, oscylowanie pomiędzy odczytaniem literalnym a metaforycznym (znak orła - godło państwowe) pośredniczy w odczytaniu metaforycznym całego związku, symbolizującego nieuzasadnione użycie zapożyczeń we współczesnej polszczyźnie, będące ostatnio przedmiotem ożywionych debat sejmowych.

W nagłówku artykułu poświęconego problemom służby zdrowia, Pacjent na okrągłym stole - Polityka 23.01.1999, w którym dokonuje się defra-zeologizacja nowej jednostki frazeologicznej okrągły stół {porozumienie okrągłego stołu) ‘porozumienie zawarte poprzez wspólne obrady przedstawicieli PZPR i reprezentantów Solidarności; stało się symbolem rozwiązań konfliktów za pomocą rokowań’, jeden z komponentów zwrotu należy do tego samego pola semantycznego, co jeden z komponentów kontekstu (w znaczeniu stół operacyjny). Jednocześnie dokonuje się metaforyzacja nowego związku (‘przedmiot obrad, rokowań’). Oto inny przykład: Konfitury z gruszek na wierzbie - Polityka 28.10.1995³. Jedność związku gruszki na wierzbie ‘o czymś niemożliwym do osiągnięcia, nie dającym się zrealizować’ zostaje rozbita, a odczytanie realne, oscylując z literalnym na bazie przynależności komponentu kontekstu - rzeczownika konfitury - do tego samego pola semantycznego, co jeden z komponentów zwrotu (gruszki), prowadzi poprzez ilu-zoryczność defrazeologizacji do reinterpretacji nowego związku robić konfitury z gruszek na wierzbie ‘realizować coś niemożliwego’.

Często także pojawiają się w nagłówkach zredukowane związki frazeologiczne: Dziura w całym (o ciągłych zmianach ustaw podatkowych) -Wprost 13.01.1991 (por. szukać dziury w całym ‘starać się znaleźć coś złego w czymś dobrym’); (Czy można przeżyć za minimalną płacę!) Zęby w ścianę - Wprost 4.08.1991 (por. fraz. choć wbij zęby w ścianę ‘nic nie pomoże, jest się bezradnym wobec braku żywności, głodu’); Dziecko z kąpielą (o zadłużeniach spółdzielni mieszkaniowych i konieczności spłat kredytu) - Wprost 6.10.1991 (por. fraz. wylać dziecko z kąpielą ‘zastosować zbyt drastyczny ¹W artykule czytamy: „Swojski maż stanu to - zdaniem kabareciarzy - dostawca konfitur z gruszek na wierzbie "

środek zaradczy, który nie tylko usuwa ujemne cechy jakiejś rzeczy, ale unicestwia samą rzecz’); Wysokie progi (Ile będą kosztować mieszkania czynszowe) - Polityka 11.11.1995 (por. za wysokie progi dla kogoś ‘ktoś uważa swój lub czyjś dom (rodziną, środowisko) za coś lepszego od innych’); Przelewanie z pustego (o komercyjnej sprzedaży benzyny)-Polityka 1988/28 (por. pot. przelewać z pustego w próżne ‘prowadzić rozmową jałową, o niczym; mówić długo i beztreściwie’); Kozi róg-jaka ordynacja wyborcza - Wprost 10.09.1090 (por. zapędzić kogoś w kozi róg ‘wykazać swoją bezwzględną przewagą nad kimś’).

W przykładzie Język przed zębami⁴ - Wprost 4.08.1991 elipsa związku frazeologicznego trzymać język za zębami ‘zachowywać tajemnicą’ korespondująca z wymianą komponentu przyimkowego prowadzi poprzez fazą de-leksykalizacji iluzorycznej do metaforyzacji determinującej odczytanie ‘nie zachowywać tajemnicy, rozgłaszać coś’.

Odnotowano częste użycie związku Okrągły Stół oraz jego modyfikacji. Oprócz wspomnianej wyżej Pacjent na okrągłym stole, także Półokrągły stół (o planowanych przez „Solidarność” obradach polsko-litewskiego Okrągłego Stołu, na które nie przybyła strona litewska) - Wprost 26A 1.1989, także ‘spotkanie z okazji 10-letniego jubileuszu Okrągłego Stołu, na które nie zjawili się wszyscy zaproszeni reprezentujący świat polityki i władzy* - Polityka 13.02.1999; Forum przy kanciastym stole (podtytuł: telewizyjny kryzys rozmowy) - Polityka 15.07.1995; Prostokątny stół u prymasa. Gorzka herbata - Wprost 30.09.1990.

Innowacja rozwijająca powstaje poprzez uzupełnienie składu związku komponentem wnoszącym nowe treści: Karty prawie rozdane - Rzeczpospolita 23.02.1999 (por. rozdać karty ‘rozdzielić karty między grających), Gołąbek kruchego pokoju (korespondencja z Nikaragui) - Polityka 1988/16 (gołąb pokoju ‘wyobrażenie gołębia (zwykle białego) jako symbolu pokoju'")⁵.

Pojawiają się także aluzje frazeologiczne. Różnorodność zabiegów aluzyjnych nic może jednak implikować zbyt wysokiego stopnia trudności odczytania związku. Czytelnik zmuszony zostaje do rozszyfrowania aluzji, niewłaściwe jej odczytanie lub niedostrzeżenie utrudnia, bądź nawet uniemożliwia zrozumienie wymowy nagłówka i - w konsekwencji, uniemożliwia

* „Na Zachodzie wszyscy dyplomaci prowadzący „konsultacje" wiedzą, że jeżeli z ich winy nastąpi „prrcocl" do prasy, powinni natychmiast przyjąć całą odpowiedzialność."

¹ W ostatnim przykładzie innowacji rozwijającej towarzyszy innowacja regulująca (zmiany postać s o czej komponentu).