P1210447

14. Pi«tcr Btucgcl, Upadrk lUptów (1568). Neapol, Muko Nazionale.

Ol OTTO    , . .    113

przed grobem. Z takim sposobem przedstawianiu czasu za pomocą relacji przestrzennych możiiu się spotkać także w innych freskuch Ateny.

Sama postać Jezusa, co jest wizualnie oczywiste, znajduje sę pośrodku, między żalem kobiet • cudem jako różnymi momentami wydarzenia. Zajmuje nie tylko punki zwrotny międ/y skosem klęczących kobiet i linią wzgórza grobowego, lecz ponadto jest figurą skręconą, to znaczy figurą w obrocie. Podczas gdy gest i spojrzenie Jezusa kierują się ku Łazarzowi, to wyraźnie cofnięta noga może oznaczać zwrot ku grapie kobiet. Można - biorąc pod uwagę wialnie umiejscowienie i skręt figury Jezusa mówić ponownie o obrazowej formie skondensowanego przedstawienia czasu (il. 11).

W obiu/ie Giotta kamień odsunięty z grobu wy/nuc/n kierunek b egnący równolegle do linii wzgórza grobowego, który jednocześnie znajduje swój lustrzany odpowiednik w skosie wyznaczonym przez klęczące kobiety oraz. co jest ważne, przez dolny brzeg szaty lewej postaci odsuwającej z grobu kamień. Grupa klęczących kobiet i grupa postaci odsuwających z grobu kamień widziane jako formy obrazowe tworzą wzajemny związek przypominający układ litery „V". gdzie zarówno jedna, jak i druga grupa wysunięta jest na plan pierwszy, przed Jezusa i Łazarza. Podobnie jak kobiety tak i odsuwający kamień patrzą mimo Jezusa. To w pewnym sensie sceniczne zrównanie rozpaczających kobiet i odsuwających kamen jest niewątpliwe. W czasie scenicznym rozpacz kobiet wydarza się wcześniej od gestu Jezusa, bez względu na to czy oznacza on rozkar „Odsuńcie kamień!”, „Łazarzu wyjdź z grobu!" czy „Rozwiążcie go i pozwólcie mu odejść f. Gest Jezusa, który jest zw^zany z tymi wszystkimi wypowiedziami, jest w stosunku do rozpaczy kobiet oznaczeniem wydarzeń dziejących się w przyszłości. Odmiennie gest Jezusa określa działanie odsuwających kamień, gdyż niewątpliwie wynika ono z rozkazu „Odsuńcie kamieńl", a działanie odsuwających kunreń wyraźnie precyzuje tę wypowiedź jako już zaszłą. Przy tym wypowiedź „Odsuńcie kamień I" jest w stosunku do dalszych wypowiedzi Jezusa tą. która już miała miejsce. Podnoszący kamień na rozkaz Jezusa są jeszcze zajęci, podczas gdy cud ma właśnie miejsce, czy też ściślej, już miał miejsce. Jak wielka nie byłaby różnica między rozpaczą kobiet a działaniem odsuwających kamień - to jednak w równej mierze te dwa wydarzenia są świadectwem scenicznego, to znaczy zaistniałego w czasie, momentu przed cudem. Dlatego obie grupy są w równym stopniu zależne od konfrontacji między Jezusem a Łazarzem, dlatego let kobiety, jak i odsuwający kamień patrzą mimo Jezusa i wreszcie dlatego obydwie grupy, jako wyznaczające kierunki w obrazie, są powiązane ze sobą na zasadzie lustrzanego odwrócenia, choć — co nie jest bez znaczenia — odnoszą się odmiennie do kierunku wyznaczonego przez linię wzgórza grobowego.

W obrazie Wskrzeszenie Łazarza Giotta istnieje pewien układ planimetrjezny, który można nazwać mianem systemu Unii pola (il. 12). Siły systemu linii pola -tworzone w części z konturów realnych, w części z linii idealnych, wskazujących jedynie kierunek w obrazie - wynikają z oglądu rozpoznającego. Ale ich wyznaczenie oznacza możność ukazania głównych ciągów oglądu nie tylko rozpoznającego, ale i widzącego. System Unii pola wyznacza siły tworzące w obrazie relacje, które wza-

$ AiUum QusosUonca c IV