P3140047

prezentowały funkcje „Opiekuńcze” zarówno, w stosunku do miast, jak i w stosunku do zamków. Były to więc najczęściej kaplice wieżowe związane z murami obronnymi bądź kaplice umieszczone bezpośrednio nad przelotem bramy wiodącej do miasta, zamku lub .klasztoru. Funkcje obronnej kaplicy wieżowej i nądbramnej mogły- zostać połączone w jednej formie architektonicznej przez umieszczenie w wieży w pobliżu przelotu bramy. Wskazaliśmy poprzednio, iż dla tego typu sanktuariów najczęściej przyjmowano wezwania o charakterze „obronnym” czy „walczącym”, a więc głównie Michała Archanioła, innych archaniołów albo też św. Jerzego. Znaczenie tych sanktuariów obronnych w mieście, zamku, klasztorze, kręgu sakralnym czy pojedynczym kościele, wynikało z aktualizacji w tych wszystkich przypadkach symboliki miejskiej.

W Malborku te funkcje opiekuńcze wobec zamku, ale także i wobec całego zespołu zamkowo-miejskiego pełniło sanktuarium mariackie, a umieszczenie wielkiego posągu Marii we wschodniej ścianie szczytowej wznoszącej się na mimach obronnych wyraźnie podkreślało, iż właśnie Maria jest patronką, opiekunką i obrończynią miasta i zamku. O takim właśnie opiekuńczym charakterze Marii i jej sanktuarium wyrastającego z murów obronnych Zamku Wysokiego przekonuje nas, istniejące w średniowieczu, a zniszczone przez Szwedów, drugie jej sanktuarium o obronnych cechach, jeszcze silniej podkreślonych. Mamy tu na myśli znaną ze źródeł kaplicę Mariacką nad bramą Mariacką, a więc główną bramą wiodącą od południa do miasta. O formach tej kaplicy informuje nas jej widok na planie Malborka z 1629 roku⁷. Salowa, wydłużona kaplica w całości położona była nad .przelotem bramy. Jej ściana szczytowa stanowiła równocześnie górne zamknięcie przedniej strony bramy. Szeroki otwór bramy powtórzony został wyżej w elewacji kaplicy wielką wnęką, zaś dwie flankujące wieżyczki wyrastające z dolnej kondygnacji bramy stanowiły również obramienie kaplicy. W ten .Sposób obronne formy bramy i sakralne kaplicy zostały stopione w jedną kompozycyjną całość. W kaplicy przechowywany był, otaczany wielkim kultem obraz Marii, czczony jako relikwia. Po części więc opiekuńczy charakter sanktuarium nad.braronego skojarzony został z funkcjami relikwiowymi "⁸. 'Wieżowy charakter sanktuarium mariackiego ha Zamku Wysokim i nadtorarrfny charakter sanktuarium mariackiego nad bramą miejską podkreślają, w tych dwóch charakterystycznych dla sanktuariów obronnych formach, ideę opiekuństwa Marii nad zamkiem i nad miastem. Do zagadnienia tego wrócimy jeszcze przy omawianiu posągu Marii we wschodnim oknie chórowym.

¹ K. Górski, Dzieje Malborka, (wyd. 2). Gdanak 1973, s. 159, ryc. 23. * U. Siemens, op. crt., ł 280.

Wyraźnie zaznaczona autonomiczność wschodniej części pozwala w wywodzie genetycznym potraktować ją jako samodzielną, odrębny Cfc» łość. Istota jej układu wynika z przyjęcia schematu dwukondygnacyjnego, w którym dwie podłużne, wieloboczmie od wschodu zamknięte sale

15. Malbork, kaplica na Zamku Wysokim, przekrój poprzeczny częid wschodnie)