P3140049

Camara Santa w Oviedo pochodząca z IX wieku ^ł®, następnie pałacowa kaplica w Etampes z XI wieku a z XII i XIII wieku biskupie kaplice pałacowe w Laon, Noyon. Paryżu i Reims

Oparty na wielowiekowej tradycji schemat Sairnte Chapelle stanowił nową realizację dawnego typu martyrium, co wynikało z jej funkcjonowania jako skarbca relikwiowego **. Różnice w stosunku den schematu akwizgrańskiego i jego pochodnych dotyczą zarówno odmienności typu architektonicznego, jak i innej organizacji obrzędu liturgicznego. Izolacja w typie Sainte Chapelle obu kondygnacji powodowała konieczność odprawiania liturgii na górnej kondygnacji dla króla i jego najbliższego otoczenia, dolna zaś kondygnacja przeznaczona była dla potrzeb liturgicznych ludności służebnej **.

Scharakteryzowany już w rozdziale poprzednim, środkowoeuropejski, wczesnogotycki typ kaplicy pałacowej 'formalnie zależny przede wszystkim od wzorów francuskich w zakresie organizacji obrzędu liturgicznego, stanowił kontynuację miejscowej tradycji romańskiej. Z tego złożenia impulsu francuskiego i tradycji romańskiej wynikała też forma trzynastowiecznej kaplicy malborskiej. Izolacja obu kondygnacji w kaplicy XIV-wiecznej, zastosowanie dwu sal podłużnych, a nie formy centralnej wskazuje, iż — rozpatrywana pod kątem architektonicznego typu kaplicy pałacowej — malborska budowla przynależy do formalnego ciągu kaplic pałacowych, któremu nowy, silny impuls rozwojowy dała w XIII wieku paryska Sainte Chapelle.

W przypadku XIV-wiecznej kaplicy malborskiej znaczenie schematu Sainte Chapelle jako wzorca jest podstawowe. Mimo zbieżności w zakresie typu, trzeba jednak zwrócić uwagę na różnice, szczególnie w sferze znaczeniowej, jakie między nimi zachodzą. Sainte Chapelle wzniesiona została głównie dla pomieszczenia otrzymanej z Konstantynopola w 1239 roku relikwii korony cierniowej. Poza tą główną relikwią do najważniejszych w skarbcu relikwiowym Sainte Chapelle należały: duży fragment drzewa Krzyża Sw., fiolka z krwią Chrystusa, inne instrumenty Pasji oraz relikwie Marii i świętych: Jana Chrzciciela, Błażeja, Klemensa i Szymona²⁴. Kaplica górna poświęcona została Świętej Ko-

>* B. Band mann, Die Vorbilder..'., ł 433; E. Dyggve, Le type architec-tural de la Camara Santa d’Oviedo et 1'architectu-re aslurienne, Cahlera archćologi-(|Ue*. JV, 1952, *. 125 i im.

*■ I. Hacker-Siick, op. cit., s. 223 - 224.

*> Ibidem, s. 224 i na.

» Ibidem, s. 213 i nn.

*» Ibidem, •. 241 - 242.

** Ibidem,#. 217.

ronię Cierniowej i Świętemu Krzyżowi. Z tą sferą znaczeń łączyło się też jej ideowe funkcjonowanie jako wzorca wobec innych francuskich kaplic pałacowych, które po otrzymaniu z niej partykuły relikwii Sw. Krzyża stawały się jej ideowymi kopiami, uzyskując również rangę „świętych kaplic” *⁵. Relikwiowa, górna kondygnacja Sainte Chapelle była równocześnie kondygnacją królewską; w dolnej, poświęconej Marii, odprawiano liturgię dla ludności służebnej. Kaplica malborska również zawierała relikwie, w tym część związanych z Marią, które w dniu 1 maja uroczyście eksponowano w kaplicy, czcząc w ten sposób święto dedykacji kościoła z 1344 roku²⁶. Maryjny program podkreślało jej wezwanie górnej kondygnacji, jak i wielki posąg we wschodnim oknie chórowym. W jakim stopniu więc wzorzec Sainte Chapelle, związany przede wszystkim z kultem relikwi Pasji, był odpowiedni do pomieszczenia programu maryjnego? Nie ulega wątpliwości, że podkreślenie mariackiego charakteru sanktuarium malborskiego wiąże się z pojmowaniem Marii jako

** Ibidem, s. 243 i nn.

“ Nie mamy z czasów średniowiecza dokładnych wiadomości o rodzaju wchodzących w skład skarbu reiikwiowego kaplicy na Zamku Wysokim. Obecność relikwii i to cieszących się znacznym kultem nie ulega jednak wątpliwości. Były one w latach 1380, 1386 i 1394 publicznie wystawiane. Urocaygte    J

kwili odbywało się 1 maja w święto św. Filipa i Jakuba, a więc w dzień, w którym obchodzono uroczystość poświęcenia -kaplicy w 1344 roku. Z tą uroczystościązwią-zany był odpust: in fest o Sanctorum Philippi et Jacobi omnibus eere poenttrtti-bus et confessis ąui in dieto lesto ostensiom reliquiarum a monit! mterfnerwu. W Tresslerbuch zanotowano pod rokiem 1408 i 1409 oj de huae nor dem hey-lygethum; zob. Paistora-lblaU fiir die Diózese Ermland (herairagegeben ^ubL.'-K-| Schulz), 39, 1907, s. 123. B. M. Rosenberg, Afariertlob in Deutschordeustaud Preuffęn, [w:] Acht Jahrhunderte Deutschen Orden. Bad-Godesberg 1967, s. 336 pisze, iż w dniu 1 maja wystawiano co 5 lat relikwie mariackie. Wizytacja z roku 1637 (Pastornlbkitt, s. 122), a więc już po spustoszeniu kaplicy przez Szwedów w 1626 roku wymienia: In ecclesla capita Sanctorum dicuutur, es*e transiata Lube-wiara, nulla. Aliqua reperiuntur sine inscripttone. Reperitur ęuoęue Tobula argen-tea inaurata, in cjua reliąuiae istae habentur: I, De uestimentis S. Mariae, 2. De tapillis S. Mariae, 3. De arundine, quo caesum est caput Domini, 4. De Sudcrie Christi, 5, De tunica Christi, 6. De peplo Mariae; 1. De cinctorio S. Mariae, 2. D* veste rubea quam Dominus habutt in...(?), 3. De cnpUlis Domini, 4. Dr spłata 38 rano Domini, 5. De vestimento quod Christus Dominus habuit tn ...(?), $. Dt TUW et capiUis S. Jpan. Lłaptistae oraz 18 dalszych relikwii przede wzyathłch- łwittythl. Te drobne relikwie me -miały zapewne większego znaczenia, natomiast owa copWa Sanctorum mogła tna-leżeć do ważniejszych w malborskim skarbcu rełifcwiwwym. W czasie wojny trzynastoletniej do Malborka przeniesiono ze Starogrodu Chełmińskiego cieszącą się w -państwie krzyżackim wielkim kultem relikwię głowy św. Barbary: por, ;T. D w o r z a c z k o w a. Podanie o glourie św. Barbary to dzicjopimntale pomorskim, Iw:l Studia hlstorłca w Sapiecie pracy naukowej Henryka (aaMlMfr skiego, Warszawa 1958, s. 156.

l s. Skibiński