mity075

152 Piast

skiego stanu, z pewnym epizodem z żywota św. Germana biskupa Auxerre (zm. 448 r.), pochodzącego z IX w. i szeroko znanego w średniowieczu (wszedł do Złotej legendy Jakuba de Voragine), czego nie omieszkał omówić (s. 230-231). W nauce historycznej, której krytyczny nurt zainaugurował pod koniec XVIII w. wspomniany Adam Naruszewicz, wysunięto wiele hipotez na temat Piasta, jego żony Rzepki (Rzepicy, Rzepichy) oraz przejęcia przez „Piastów" panowania wśród Polan. Obok prób wyjaśnienia imienia Piast wysuniętych przez Kronikę zoielkopolską i Długosza należy wymienić koncepcję Tadeusza Wojciechowskiego o pochodzeniu imienia Piast od słowa „piastun", w znaczeniu opiekuna dzieci książęcych, wysokiego urzędnika w księstwie polańskim, odpowiednika frankijskiego majordoma, który drogą zamachu (tak jak Pepin w 751 r. u Franków) zdobył władzę u Polan. Na ogół w opowieści o Popielu i Piaście dopatrywano się (np. K. Śląski i H. Łowmiański) refleksu rzeczywistych wydarzeń politycznych: bądź zrzucenia przez Polan (lub Lędziców) gnieźnieńskich panowania Goplan kruszwickich (Popiel!), bądź konfliktów wewnętrznych wśród samych Polan (ośrodek na Ostrowie Lednickim kontra Gniezno). Tradycja o niskim pochodzeniu Piasta byłaby przejawem stanowiska możnowładztwa polskiego niechętnego dynastii w czasie kształtowania się legendy, co jednak wobec szerokiego rozpowszechnienia tego właśnie motywu wśród Słowian (zwłaszcza u Czechów - zob. Przemysł - i u Słowian w Karyntii) nie brzmi przekonywająco. Może raczej motyw niskiego pochodzenia dynastii, wywyższenia prostego człowieka przez Opatrzność (działającą nawet w czasach pogańskich), jest przejawem ideologii Kościoła chrześcijańskiego, występującego w ten sposób przeciw zakorzenionym wyobrażeniom o „naturalnym" prawie władców do tronu. Na podstawie teorii trójfunkcyjności G. Dume-zila Jacek Banaszkiewicz odczytał opowieść o Popielu i Piaście jako prastary mit przejścia władzy z niegodnego rodu do rodu wybranego przez Boga. Piast nie był, zgodnie z tą teorią, ubogim, niewolnym oraczem (pierwotny mit nie był zrozumiały już dla naszych średniowiecznych kronikarzy, stąd, być może, przemiana kondycji Piasta od oracza do kołodzieja, „mieszczanina kruszwickiego"), lecz „władcą--żywicielem", „herosem trzeciej (alimentacyjnej) funkcji" społecznej. Dostojność rodu Piasta podkreśla jeszcze nowa interpretacja znaczenia imienia jego ojca —> Chościska. - Biernacki 1965; Banaszkiewicz 1986A; Deptuła 1990; Fąfrowicz.

Pizamar - bóstwo słowiańskich Rugian. W uzupełnieniu relacji Saksa Gramatyka Saga o potomkach Kanuta (Kmjtlinga-saga), źródło z II poł. XIII w., oprócz trzech znanych temu kronikarzowi bogów czczonych w zdobytym przez Duńczyków w 1168 r. Gardźcu na Rugii: Rinvita (zob. Rugiewit), Turupita (zob. Porewit) i Puruvita (zob. Porenut), wymienia jeszcze dwa bóstwa czczone w Asundzie (Jasmundzie): Pizamara i —> Tjarnaglofiego. Bliższych danych saga nie podaje, oprócz tego, że posąg Pizamara został wtedy spalony przez zwycięzców. Imię jest zupełnie niejasne, zamiast germańskiego sufiksu -mar wolno domniemywać słowiańskie -mir (Wyszomir, Bezmiar, Bezmir?). „Czy nie jest to imię jakiegoś znakomitego zmarłego pochowanego na cmentarzu?" (H. Łowmiański).

plon, pionek - zob. demony domowe.

płanetnik - zob. obłocznik.

Płonią (niem. Plon) - miejscowość nad Wielkim Jeziorem Płońskim -gród słowiański, jeden z głównych ośrodków politycznych plemienia Wągrów, wchodzącego w skład Związku Obodrzyckiego. W Płoni czczono bóstwo Podagę.

Podaga - bóstwo połabskie. Poświadczone jedynie przez Helmolda (1,84) jako bóstwo czczone w Płoni (Plon) w Wagrii (obecnie: wschodni Holsztyn). Kronikarz stwierdza, że Podaga była czczona w świątyni i miała posąg, czym różniła się od -» Prowego, którego kult odbywał się w gaju i obywał bez posągów. Znaczenie nazwy jest niejasne. Występowanie w niej rdzenia dag „palić" doprowadziło M. Rudnickiego do hipotezy, że istnieje związek pomiędzy Podagą a tajemniczym „Dagome iudex", oznaczającym naszego Mieszka I (który mógłby być synem jakiejś księżniczki wagryjskiej). Ponieważ Długosz w swoim panteonie rzekomych bóstw pogańsłdch Polaków wymienia jakąś —»Pogodę, niewykluczone, że obie te nazwy odnoszą się do tej samej istoty boskiej, pytanie tylko, czy forma Helmoldowa jest pierwotna, a Długoszowa wtórna, czy odwrotnie. - Rudnicki 1928; Budzisze-wska.