65266

Proces społeczny

Zmiana społeczna oznacza pojedynczy epizod przejście od jednego stanu systemu do drugiego. Ale jest oczywiste, że zmiany wiążą się ze sobą, zazębiają się, jedne pociągają za sobą drugie. Pojęcie procesu służy do opisania ciągu, sekw^rencji następujących po sobie i przyczynowo uwarunkowanych zmian systemu (nazyw^ramy je wiedy fazami lub etapami). Aby można mówić o jednym procesie, system pomimo tych zmian zachowywać musi podstaw^row^rą tożsamość (np. za pojedynczy proces może być uw^rażany powolny rozpad rodziny państw^ra Kowalskich postępująca industrializacja w społeczeństwie poludniowokoreańskim, cykliczne, powtarzające się kryzysy ekonomiczne w Brazylii). Wśród procesów społecznych ciekawa ich odmiana to procesy kierunkowe. Wyróżniają się one tym, że po pierw^rsze, żadna faza procesu nie jest identyczna z jakąkolwiek inną (a więc proces jest nieodwracalny), oraz po drugie, że każda faza późniejsza w czasie przybliża (upodabnia) stan systemu do pewnego stanu wyróżnionego: preferowanego, upragnionego, lub przedw^rnie -postrzeganego negatywnie (a więc jakiegoś celu, standardu kierunkowego: pożądanego ideału, lub przeciwnie - nieuchronnego fatalnego końca). Przykładem procesu kierunkowego jest wzrost organizmu, dojrzewanie, starzenie się, śmierć. Metafora organiczna, czyli porównywanie społeczeństwa do organizmu, była szczególnie popularna wśród klasyków socjologii w XIX wieku, wspomnianego wcześniej Augusta Comte’a, ale zwłaszcza Herberta Spencera. Inny przykład może stanowić entropia, czyli rozpraszanie się energii we w^rszechświede. Jeszcze inny to lot podsku w kierunku wyznaczonego celu. Przez długi czas sądzono, że główne procesy historyczne mają właśnie charakter kierunkowy (np. wzrost ludnośdowy, industrializacja, urbanizacja, powstawanie państw, procesy cywilizacyjne, ekspansja nauki, racjonalizacja, biurokratyzacja, pauperyzacja, destrukcja środowiska, wzrost przestępczośd itp.). Dopiero dziś dostrzega się coraz wyraźniej cykliczność, powtarzalność pewnych procesów historycznych a także całkowitą dowolność, przypadkowość, chaotyczność innych.

Przedwieństwem procesów kierunkowych są procesy cykliczne, które cechują się tym, że po pewnym czasie stan systemu powraca do punktu wyjśda, do stanu początkowego. Klasyczne przykłady takich procesów występują w żydu ekonomicznym, jako tzw^r. cykle koniunkturalne wzrostu i recesji, a także na rynkach finansowych jako fazy „rynku byka i „rynku niedźwiedzia.