Kuhn3

102 8. Odpowiedź na kryzys

Przejście od jednego^ paradygmatu do drugiego, z którego wyłonić się-rnotcnrawiradycja naiBd'TnsT^uójonaT^    pro

cesem kumulatywnym; nie następuje też ono w wyniku uszczegółowienia jczy też rozs7^iZ{uiia^tart^r^^ady'gmatu^^Jest to jracg$j, przehu^pjyą /całegoobszaru na nowych fundamentach, w wyniku czego zmianie ule-\^ają -niektóre Jiajbardz-iey^póSslaw^we uogóTmeniu~ teoretyćznc oraz¹ wiele m<Uodijza^sowmi-paradygma^^ych^^ólcfCsie^i^ojśdowympfoblemy, jaBe~móg^T>ye rozwTązane przez starymi nowy paradygmat, pokrywają się częściowo — ale nie całkowicie A Zachodzi jednak zasadnicza różnica w sposobie ich rozwiązywania. [Z chwilą gdy przejście już się dokonało, okazuje się, że zmienił się zarazem imirkt-widzeniia-uczonythl^dd^szaru badań, ićh 'mefM'rhelów.1 Jeden ze znanycBT^

nia z klasycznym przypadkiem reorientacji nauki wskutek zmiany paradygmatu, określił to jako «przeobrażenia zachodzące w samym sposobie myślenia uczonych». Konieczna jest dotego trudnado opanowanią^J^Żttlka operowania tym sąmym, ćo poprżedhióyześpÓfem'faktów7aJe w odmiennym ujęciu, a przez to nadania im nowych ram, co jest równoznaczne z przyjęciem w danym momencie odmiennej postawy myślowej))¹. Inni, którzy dostrzegli ten aspekt postępu naukowego, 'podkreślali jego podobieństwo do zmiany postrzeżenia kształtu, na które wskazała psychologia postaci: te same znaki na papierze, które początkowo dawały obraz ptaka, odbiera się teraz jako obraz antylopy lub odwrotnie². Taka paralela może być jednak myląca. Uczeni, patrząc na coś, nie widzą tego jako czegoś innego; oni to po prostu widzą. Omówiliśmy już poprzednio niektóre zagadnienia, jakie wynikły z ujęcia przez Priestleya tlenu jako zdeflogistonowanego powietrza. Ponadto uczony nie dysponuje taką swobodą zmieniania tam i z powrotem swego punktu widzenia, jak ma to miejsce w przypadku doświadczeń psychologii postaci. Niemniej zmiana sposobu widzenia kształtu, zwłaszcza gdy już przywykliśmy do niego, jest użytecznym elementarnym prototypem tego, co zachodzi w przypadku zmiany paradygmatu.

103

Przejście od dawnego do nowego paradygmatu

XV

Ip

Nasze poprzednie rozważania, dotyczące tego samego procesu w przypadku pojawiania się nowych odkryć, pomocne nam będą do zrozumienia kryzysu jako preludium powstawania nowych teorii. Właśnie dlatego, Je ojawienie się nowej teorii zrywa z jedną tradycją^ praktyki naukowej i wprowadza nową, kienijąćą'się ^    nastąpić to może tylko

wówczas;-^dy-7Xodzr^ię~uĆżuć!e,~żF"śtara^    prpZ

wadzi^Stwierdzenie to jest tylko wstępem do badań nad sytuacjami kryzysowymi, a — niestety — pytania, do których ono prowadzi, leżą bardziej w kompetencji psychologa niż historyka. Czym są badania nieinsty-tucjonalne? ³ W jaki sposób anomalia staje się czymś prawidłowym?

W jaki sposób postępują uczeni, gdy zdają sobie sprawę z tego tylko, że coś jest nie w porządku w obszarze, do którego badania nie przygotowało ich uzyskane wykształcenie? Pytania te wymagają dalszych badań i nie wszystkie mają charakter historyczny. Z tego powodu poniższe uwagi będą z konieczności prowizoryczne i niekompletne.    ___

[Nowy paradygmat pojawia się niekiedy — przynajmniej w stanie za-; czątkowyńi'—'nim jeszcze kryzys zdąży się rozwinąć lub zaium żóstąmej wyraźnie rozpoznany^ Przykładem może być praca Lavoisiera. Jego notatka przedstawiona dostała Francuskiej Akademii Nauk w niecały rok po pierwszych badaniach stosunków Wagowych, a przed publikacjami Priestleya, które w pełni ujawniły kryzys w chemii pneumatycznej. Podobnie, pierwsze ujęcie teorń falowej przez Younga opublikowane zostało we wczesnym stadium kryzysu w optyce, kryzysu, który pozostałby całkiem niezauważalny, gdyby — zresztą bez udziału samego Younga — nie doprowadził w ciągu dziesięciolecia do międzynarodowego skandalu.

W tego rodzaju przypadkach jak te, powiedzieć można jedynie, że drobne

rąęppymdzenia-paia^^^^‘lnpiefWże~zachWiame"śię^e^^ęguI-.dla nauki instytucjonalnej wystarczały iio tego, by ktoś spojrzał na całyobszar--— w no\^Tpóśób7T07edmkrx» ^iało^ię' nnę3zy dostrzeżeniem pierwszych oznak kłopotów a uznaniem alternatywnego paradygmatu, pozostawało w poważnej mierze nie uświadomione. ^

W innych przypadkach natomiast — powiedzińy Kopernika, Einsteina czy współczesnej' fizyki -jądrowej-⁴—między uświadomieniem sobie zała-

1

Herbert Butterfield, The Origins of Modern Science, 1300—1800, London 1949, str. 1—7. Tłum. poi.: Rodowód nauki współczesnej, 1300—1800, Warszawa 1964, PWN, str. 5, 6.

2

N. R. Hanson, op. cit., rozdz. 1.    ^

3

Badaniom instytucjonalnym (normał research) autor przeciws tawia ex(raordi-

4

nary research — badania nieinstytucjonalne. (Przyp. red. wyd, poi.)