Kuhn2

i

100    8. Odpowiedź na kryzys mogą, że usunięcie jakiejś anomalii stanie się szczególnie palące, przy czym zazwyczaj rozmaite takie okoliczności występują łącznie. Wspomnieliśmy poprzednio, na przykład, że jednym ze źródeł kryzysu, w którego obliczu stanął Kopernik, był fakt, iż astronomowie przez długi czas nie mogli sobie poradzić z usunięciem odchyleń systemu ptolemeuszowego od obserwacji.

Kiedy z takich lub innych podobnych! przyczyn i anomalia zdaje się być czymś więcej niż zwykłe łamigłówki nauki inst^ucjohalnej, "następuj e epoka kryzysu i „stanu wyjątkowego” w nauce^JCoraz powszechniejsza staje się wśród 'uczonych świadomość, że fakt sprzeczny z teoria jest, właśnie anomalią. Coraz większa liczba najwybitniejszych specjalistów poświęca jej coraz więcej uwagi. Jeśli opiera się ona nadal wszelkim próbom jej usunięcia, co zazwyczaj nie ma miejsca, wielu uczonych zaczyna ją traktować jako główny przedmiot swej dyscypliny. Zaczynają widzieć obszar swych badań w zupełnie innym świetle niż poprzednio. Częściowo wynika to po prostu z obrania nowej perspektywy dociekań badawczych. Jeszcze istotniejszym nawet źródłem zmian jest rozbieżność między rozmaitymi częściowymi rozwiązaniami, które^jpojawiły się wskutek skon-" itrowania uwagi na danym problemie, (pierwsze próby_ rozwiązania problemu podejmowane są w ścisłej zgodności z regułami wynikającymi ¹ adygmatupSećfy me daje to jednak wyniku, coraz częściej wprowadza |się mniej lub dal^ Jdąp^ uszczegółowienia paradygmatu, z których każde ^f jest inne, każde częściowo skuteczne..lecz^żadnglłIieIdość skutecznej V uznane zostało za paradygmat. Wskutek rozpowszechnienia się tych rozbieżnych wersji (coraz częściej traktowane są one jako wprowadzane kad hoc poprawki) reguły nauki instytucjonalnej stają się coraz bardziej zawiłe. Choć p^adygmaL-Wciaż-jeszczeJistnieie. większość^ uczonych nie zgadza się między sobą co doiego_ireści.JMawet standąrdowe-rozwiązania "rozstrzygniętych uprzednio problemów poddawane są teraz w wątpliwość.

Gdy sytuacja ta zaostrza się, uczenr w nią uwikłani zdają sobie niekiedy z niej sprawę. Kopernik skarżył się, że w jego czasach astronomowie w swych badaniach«są sami z sobą w sprzeczności [...] nie potrafią nawet oznaczyć i obliczyć stałej wielkości roku zwrotnikowego [...] przytrafiło im się to samo, co komuś, kto by to stąd, to zowąd wziął ręce, nogi, głowę i inne części ciała i namalował je, co prawda bardzo dobrze, ale tak/źe

w proporcji do jednego i tego samego ciała nie odpowiadałyby sobie nawzajem i powstałby z nieb raczej jakiś dziwoląg niż obraz człowieka.»¹ Einstein, nie korzystając, zgodnie z duchem czasu, z tak kwiecistego języka, pisał po prostu: «Wydawało się, jakby grunt usuwał się każdemu spod nóg, i nie widać było nigdzie twardego oparcia, na którym można byłoby budo wać.»² Natomiast Wolfgang Pauli na miesiąc przed opublikowaniem pracy Heisenberga o mechanice macierzowej, wytyczającej drogę nowej teorii kwantów, pisał do przyjaciela: «W fizyce panuje obecnie straszne zamieszanie. W każdym razie jest to dla mnie zbyt trudne i wolałbym być aktorem filmowym lub kimś w tym rodzaju i nigdy nie mieć do czynienia z fizyką». Oświadczenie to jest szczególnie interesujące, jeśli porównać je z wypowiedzią Pauliego w niecałe pięć miesięcy później: «Mecha-nika Heisenberga zwróciła mi nadzieję i radość życia. Z pewnością nie daje ona jeszcze rozwiązania zagadki, ale znów wierzę, że można posuwać się naprzód.))³

Takie wyraźne rozpoznania kryzysu są niezwykle rzadkie, alejjkutki kryzysu nie zależą wyłącznle^dncF^świarlomego rozpoznama^Na.xzym one~póiegają?'"Dwa’ ź niefi' tylko^r wydają się mieć charakter uniwersalny.

/^Wszystkie kryzysy zaczynają się od zawikłania sięjparadygmatu. i wynP^ kającego stąd rozluźnienia reguł badań instytucjonalnych-Jpod tym wzglę-1 dem^badamaTw"okresie kryzyśu pfzypominają bardzo dociekania ,z^okresu przed-paradyginatycznego z tą tylko różnicą, że teraz różnice między stanowiskami są mniejsze i dokładniej sprecyzowanej Dalej, j^szystkie^ kryzysy kończą się pojawieniem się nowego kandydataT do śpefiuama/ roh^aradygmatuń~idąc^a^tym^alką~TT^ego"użnanll^^SgiHnieniami) tymi 'mjmiemy-się^w^ńistępnych ro3ziałach7Tećz~mfisimy tu wybiec nieco naprzód, aby uzupełnić nasze uwagi o ewolucji i anatomii kryzysów.

1

Cyt. według mojej pracy Przewrót kopernikański... (op. cit.), str. 212.

2

Albert Einstein, Autobiographical Notę, in: Albert Einstein — Philosopher-Scientist, ed. P. A. Schilpp, Evanston, III. 1949, str. 45.

3

Ralph Kronig, The Turning Point, in: Theoretical Physics in the Twentieth Century: A Memoriał Yolume to Wolfgang Pauli, eds. M. Fierz, V. F. Weisskopf, New York 1960, str. 22, 25-26.

Artykuł w swej większej części poświęcony jest kryzysowi w mechanice kwantowej bezpośrednio przed r. 1925.