Kuhn
9

8. Odpowiedź na kryzys

Załóżmy więc, że (kryzysy są koniecznym wąimT^jem„ W.sXępaym--'po"— jąwiania się nowych teoriD^-zapytaimy. w jaki sposób uczeni reagują na nie. Część odpowiedzi — równie ważną jak oczywistą — odnaleźć 'można stwierdzając przede wszystkim, czego uczeni nigdy nie robią, gdy mają do czynienia nawet z ostrymi i długotrwałymi anomaliami. Cho-«iaż mogą tracić zaufanie do paradygmatu i poszukiwać alternatywnych wobec niego rozwiązań, nie odrzucają paradvgnialu^dLtórv^doprnwad?ił

Cdo kryzysu. Znaczy to, żejrnetraktują jinomalii - jako .świadectw obalających teorię, jakby się tego domagała filozofia naukhjpogólnienie to jest częściowo po pTó'śTU^tWlerdzemem"HstoryćzńĆgo^fa1kiu popartego przykładami podobnymi do tych, które omówiliśmy poprzednio, a do których obszerniej wrócimy jeszcze niżej. Chodzi o to, że — jak wskaże nasza j^dalsza analiza sposobu odrzucania paradygmatów — [teoria naukowa, j^która uzyskała już status paradygmatu, uznąwrn^^ mię pojawi się innarźdolM~^pHmaćtę fui^cjęj^Li^iyczne“~badaHa roz-wóju "natlkl^^w 'żńdnym raźie~nie' potwierdzają owego metodologicznego stereotypu falsyfikacji teorii, który polegać by miał na bezpośrednim konfrontowaniu jej z przyrodąT(Uwaga ta nie znaczy, że uczeni nie odrzucają teorii naukowych czy też że obserwacja i eksperyment nie spełniają w tym zasadniczej roli. Znaczy to natomiast, i to okaże się ostatecznie sprawą zasadniczą — że akt oceny, który prowadzi uczonych do odrzucenia poprzednio akceptowanych teorii, oparty jest zawsze na czymś więcej niż tylko na konfrontacji teorii z doświadczeniemj^ecyzja porzucenia jednego paradygmatu jest zawsze zarazem decyzją co d<Tpf£y-

jęcia innego, a ocena, na której decyzja taka się opiera, polega na_porów-nariiu obu paradygmatów tak-z przyrodą, jak i między sobą.^J

Istnieje ponadto druga przyczyna, która każe wątpić w to, że uczeni odrzucają paradygmaty w rezultacie wykrycia anomalii czy też sprzecznych. z paradygmatami faktów. Omówienie jej ujawni kolejną zasadniczą tezę niniejszej pracy. Zarysowane wyżej racje powątpiewania w słuszność wskazanego stanowiska filozoficznego miały charakter czysto faktyczny. Znaczy to, że były óne same kontr-świadectwami] wobec rozpowszechnionego poglądu epistemologicznego. Jeśli więc mój punkt widzenia jest słuszny, same one jako takie mogą w najlepszym razie sprzyjać zrodzeniu się kryzysu, albo ściślej — pogłębić kryzys, który już się wyraźnie zarysował. Nie mogą jednak same obalić i nie obalą tej teorii filozoficznej, .bowiem jej obrońcy zachowają się właśnie tak, jak zachowują ""'się-uęzeni, kreTł^niaOcną się~h3~2nomfilięrBędą oni wprowadzać rozmaite^-) uszczegółowienia i modyfikacje ad hoc do swej teorfk.aby wyeliminować ( pojawiający się konflikt. Wiele takich" modyfikacji i poprawek można_J rzeczywiście odnaleźć w odpowiedniej literaturze. Jeśli zatem te fakty przeczące teorii epistemologicznej są czymś więcej niż drobną nieprzyjemnością, to dzieje się tak dlatego, że przyczyniają się one do formułowania nowych, odmiennych koncepcji filozoficznych nauki, w ramach których nie będą już one anomaliami. Co więcej, jeśli typowy schemat rewolucji naukowych, do którego wykrycia dojdziemy niżej, stosuje się również do tego przykładu, anomalie te nie będą już dalej traktowane jako po prostu fakty. W ramach nowej filozoficznej teorii nauki wydawać się one mogą czymś w rodzaju tautologii, stwierdzeń czegoś, co w żadnym razie nie może być inaczej.

Podnoszono, na przykład, często sprawę tego, że drugie prawo ruchu Newtona, mimo iż trzeba było stuleci trudnych badań doświadczalnych i teoretycznych, aby je sformułować, wydaje się ludziom zapoznanym z'teorią Newtona twierdzeniem czysto logicznym, które nie może zostać obalone przez żaden zespół faktów.* W rozdziale 10 przekonamy się, że chemiczne prawo stosunków stałych, które przed Daltonem było twierdzeniem eksperymentalnym o bardzo wątpliwej ogólności, stało się po pracach Daltona składnikiem definicji związku chemicznego, definicji,

Patrz zwłaszcza omówienie w pracy: N. R. Hanson, op. cit., str. 99 — 105.