mity074 (2)

150 Piast

lub 954. Tak jak w Kronice wielkopolskiej, właśnie uczta ta, a konkretnie cud rozmnożenia jadła i napoju, zadecydowały o wyborze Piasta. On sam ponoć długo się wzbraniał przed przyjęciem najwyższej godności. „Z chaty wiejskiej, w której żył, prowadzony do domu książęcego przez najprzedniejszych spośród Polaków, zabrał z sobą sandały z kory dębowej i kazał je przechowywać w pałacu", aby jego następcy pamiętali o niskim pochodzeniu rodu. Jako władca poskromił rabusiów i złodziei oraz wrogów zewnętrznych, przeniósł też ponownie stolicę z Kruszwicy do Gniezna, gdyż nie chciał rezydować w mieście skalanym zbrodnią Popiela. Nie zdołał jednak przywrócić zwierzchnictwa nad krajami rządzonymi przez potomków —»Lestka HI, zrażonych do Polski zarówno zbrodnią Popiela, jak i plebejskim pochodzeniem nowego władcy. Po wielu latach „mądrych i szczęśliwych rządów" Piast umarł w sto dwudziestym roku życia. Tron objął po nim Siemowit - było to w roku 921 (Długosz najzupełniej pogubił się w chronologii, skoro, jak pamiętamy, wybór Piasta datował na 964 lub 954).

W późniejszej tradycji dokonała się przemiana oracza (rataja) Piasta w kołodzieja kruszwickiego. Marcin Bielski pisał (1856, s. 61): „Był natenczas w Kruszwicy mieszczanin, rzeczony Piast, syn Koszyczków, bartnik, drudzy piszą, iż kołodziej". Bielski przedstawił też dwie wersje elekcji Piasta, pierwszą tradycyjną, w której przyczyną sprawczą jest cud z jadłem i napojem, i drugą: gdy „senatorowie" nie mogli się zgodzić na kandydata, jeden z nich zaproponował, by wybrano tego, kto się do nich „najpierwej przewiezie przez to jezioro, okrom żeńskich płci a młodszego szesnaście lat". Piast miał dom po jednej stronie jeziora, a pasiekę po drugiej, przebywał akurat w pasiece i wracał z miodem do domu. Dziwił się, że tak wiele ludzi go na brzegu oczekuje, mniemał, że chcieli u niego kupować miód. Został powitany i obwołany królem. Było to w roku 842. „Piszą, że był wzrostu krótkiego ten Piast, a miąższego, i przetoż go Piastą zwano, weźrzenia był nieżadnego (przystojny). A był żyw 120 lat, albowiem już miał około 70 lat, gdy go na państwo obrano, a przedsię królował około 50". Jeszcze za swego życia ustanowił następcą syna Siemowita.

Chociaż dynastia wywodząca się od Piasta nigdy przed XVI w. (po raz pierwszy na Śląsku) nie była określana mianem „Piastowie" (miano to upowszechnił dopiero Adam Naruszewicz pod koniec XVIII w.) i chociaż w XVI-XVIII w. problematyka początków Polski i rodu piastowskiego rzadko jedynie pojawiała się w piśmiennictwie (np. anonimowa Rozmozoa Lecha z Piastem), a „najpiękniejszym eposem na ten temat pozostawała wciąż dwunastowieczna kronika Galla Anonima" (L. Szczerbicka-Ślęk), to właśnie w dobie rozkwitu szlacheckiej Rzeczypospolitej Piast stał się synonimem swojskości, do którego sięgano zwłaszcza w czasach elekcji i przeciwstawiano obcym pretendentom do tronu. W dobie oświecenia mit piastowski uległ przewartościowaniu, z większością władców wywodzących się z tego rodu związane były tradycyjnie cechy wojenne, zdobywcze; tym oświecenie zamierzało przeciwstawić ideał „poczciwych przodków", nie orężem i zbrojnie, lecz pokojową pracą zasłużonych dla państwa i narodu. W tej optyce prawdziwie pozytywnymi bohaterami doby piastowskiej pozostali założyciel dynastii Piast i ostatni z jego potomków na królewskim tronie, „król chłopków" Kazimierz Wielki. W dobie romantyzmu i rozwoju tendencji mesjanistycznych Piast ponownie nabrał cech bojownika za sprawę narodu. Adam Mickiewicz uznał, że Tadeusz Kościuszko, jako ostatni dotąd duchowy władca narodu polskiego, ucieleśnił i powtórzył los Piastów. Arkadyjski, idylliczny obraz Piasta, „szczęśliwego kmiecia", odrzucili romantycy jako szkodliwy dla narodu i nieprawdziwy. Piast stał się po prostu synonimem polskości oraz uosobieniem idei demokratycznych („gminowładz-two"), starosłowiańskiego obyczaju i cnoty. Po sceptycyzmie doby pozytywizmu, na którą przypadł decydujący postęp w badaniach historycznych nad Piastem i początkami państwa polskiego, nadeszła epoka Młodej Polski, w której ponownie ożył ideał Piasta, „szczęśliwego kmiotka", zarazem jednak nie zapominano, że „tenże Piast był także dzielnym wieśniakiem, zahartowanym w bitwie pod Racławicami". Do tradyq'i piastowskich nawiązywały na przełomie XIX i XX w. oraz później partie prawicowe: Narodowa Demokracja, Stronnictwo Pracy oraz Polskie Stronnictwo Ludowe, które nawet przybrało imię Piasta do swojej nazwy. W III Rzeszy musiano zapewne zdawać sobie sprawę z potencjału emoq'onalnego i politycznego zawartego w imieniu Piast, skoro w 1938 r. na Śląsku przeprowadzono akcję usuwania wszelkich nazw miejscowych zawierających rdzeń „piast", nawet jeżeli były to nazwy od dawna już zniemczone.

Już Długoszowi przyszła na myśl analogia pomiędzy historią o Piaście, tajemniczych wędrowcach i uczcie z nadprzyrodzoną interwencją, wreszcie o wyniesieniu do godności królewskiej człowieka ni-