P3140056

110

obopólne: katedra i wielki kościół klasztorny były odpowiednim miejscem dla pochówku władcy, równocześnie zaś taki pochówek podnosił splendor kościoła, najczęściej też przynosił mu konkretne materialne korzyści w postaci dodatkowych nadań. Szczególnie pamięć o zmarłym była kultywowana wówczas, gdy był on fundatorem kościoła. Ten wzgląd decydował niekiedy o powstawaniu nowych nekropoli dynastycznych. Przykłady jednak takie jak podpaiydkie opactwo St. Denis, katedra westminsterelka czy od XIV wieku katedra krakowska, pokazuję stałość tych budowli jako królewskich nekropoli, co w wyraźny sposób pokreślą ideę ciągłości instytucji królestwa.

Wykorzystanie kaplicy św. Anny jako kaplicy grobowej miało miejsce pierwszy raz w roku 1341 i odtąd ta funkcja była już kontynuowa-wana. Pierwszy pruski wielki mistrz pochowany został w katedrze w Chełmży. T. Mroczko wnioskuje z jej programu przestrzennego, iż w pewnym okresie próbowano dodać jej funkcję mauzoleum wielkich mistrzów **. Następny wielki mistrz, Karol z Trewiru, zmarł w Trewirze i tara też został pochowany '*■, Zamordowanego w 1330 roku Wernera von Orseln pochowano w katedrze kwidzyńskiej ”. Następujący po nim Luter z Brunszwiku zmarł w drodze do Królewca i w tamtejszej katedrze ciało jego złożono ”. Pogrzebów więc trzech wielkich mistrzów zmarłych przed rokiem 1341 dokonano w trzech różnych katedrach. Wybrano w ten sposób formę najbardziej uroczystego pogrzebu, żadna jednak z wyróżnionych w ten sposób katedr nie uzyskała przewagi nad pozostałymi.

Sporadyczne, choć upowszechniające się w ciągu XIV i XV wieku na wschodniej peryferii gotyku, wprowadzanie do programu kaplic pałacowych czy zamkowych grzebalnych funkcji wobec władców wynika z bardzo dawniej jeszcze antycznej tradycji zespolenia wolnostojących, władczych mauzoleów z kompleksem pałacowym. Najbardziej znanym przykładem jest kompleks pałacowy z ośmiobocznym mauzoleum Dioklecjana w Splicie⁷*. W Salonikach z cesarskim pałacem powiązana była wielka kopułowa rotunda z ośmioma wnękami wewnętrznymi. Od pałacu poprzez łuk triumfalny prowadziła do niej obrzeżona portykami ulica, Rotunda planowana była zapewne jako mauzoleum dla cesarza Galer-iusza, nigdy jednak takiej funkcji nic uzyskała”. Z architektonicznym

” T. M toczka, Architektura gotycka .,., s. 123 - 123,

» Ibidem, *. 55.

* Ibidem, (. 58; T. Mroczko, Architektura gotycka..., g. 124.

’• G N i e rr. a an, Der Palait Diokletlam OT Spalało, Waen 1B10; E. H. S w J f Roman Sources oj Christian Art, New York 1981, s. 39.    ,.    ' ” ^Łi 5iB

"RE Hoddlnott, Early Byzantine Cliurches In Macedonia and Southern Serbie, London 1963, s. 103 i nr/.

m

typem antycznych, pogańskich jeszcze mauzoleów cesarskich też mauzolea cesarskie z okresu chrześcijańskiego. Jut od pdcaĄllat: jMH nak zaniknął ich związek z cesarskim pałacem. Zachowując charaktery* styczny dla » mauzoleów typ architektoniczny, dostawiane były w formie aneksów do kościołów, jak to pokazują: heroon Kangtn>tya(^i)lmnflB i Justyniana, przy kościele Apostołów w Konstantynopolu^7ł, cesarskie mauzolea przy wschodnim transepcie kościoła św. Piotra na Watykanie”, mauzoleum córki Konstantyna przy kościele Santa Agnese w Rzymie¹* czy wreszcie tzw. mauzoleum Galii Plackiii przy kościele Santa Croce w Rawennie ^TD. Ta tradycja dodawania do zasadniczej przestrzeni kaśBołgj aneksów grobowych była w średniowieczu dominująca do okrattttpliB skiego włącznie ^R0. Stopniowe osłabianie zakazu chowania an^OMaH kich doprowadziło w gotyku do zaniku wyodrębnionych, griHwlp^ form architektonicznych na rzecz uroczystego pochówku w zasadniczym wnętrzu kościoła ⁸¹.

Typ antycznego, wolnostojącego heroonu przejęty został dla buitorU grobowych męczenników ®*. Taką funkcję uzyskało też wspomniane wyżej mauzoleum cesarza Galeriusza w Salonikach, zamienione na ouuty-riura św. Jerzego⁸³. Jednym z nielicznych przykładów kontynuacji idei wolnostojącego, antycznego heroonu było mauzoleum króla Tcodoryka w Rawennie; nie było ono jednak powiązane z kompleksem pałacowym*. Wtórnie niejako do funkcji martyriów podłączone zostały funkcje grzebalne w niektórych kościołach związanych z założeniami pałacowymi. Kościół św. Gereona w Kolonii w czasach merowińskich związany był z rezydencją królów austrazyjskich, tutaj ehowan; byli frankońscy książęta, a także Ł Hildebold, najpierw duchowny w akwizgra lisice j kaplicy pałacowej, później wywyższony przez Karola Wielkiego do godności arcybiskupa Kolonii ^8S. W tuluzańskiej La Daurade, będącej kościołem dwor-

^T* A. IIois«nb«rg, Grabeskieche i md Apostelkirche. Zua?i BaaUken fCon-stantiną, 2 Teil, Dic Apostelkirche <n Konstantinapel, Iz-ipzig 1M3. s 108 I na

⁷⁷ H. Kocthe, Z urn Mausole-um iltr westrótnischen Dffhatłie bel /Ut-SanJct--Peter, [w:] Mitteulungen des deutsehen archSologieihen Instatuts. Rdm. AtKeUung, 40, 1931. s. 22 i Jin.

n H.Stern, Les mosaicjues de 1’iglise de Samte-Conttomc* fl Ronw. |«:1 Dum-bairton OaJos Papeei, 12, 1958, s. 191 i l>n.

⁷¹ G. Bavini, Storia e architettura degli edifici paleochristumi di ctUta dt Katenna, BoJogna 1984, s. 131 i rai.

A. V e r b e e k, Die Aufienkrypta. Werden em»r Banfarm dłf /rśMnNiM alters, ZeitschrJW fflr Kunstgeschitchte. XIII. 1950. s. 3 Im.

¹¹ S. Skdb lAski, op. -cit., s. 58.

“ A. Grab nr. oip. ci't., t. I, s. 152 | nn.

•* R. K. Hoddinott, Oip. cii., s. 108 i mi.

“ G. B o v 1 oi.i, W ntansoleo rti Teodarieo. Ravenna 1959.

“ G. Band mann. Die Vprb ilder..., s. 433.