P3140065

odpowiadająca zestawieniom: przybytek — kościół, Syjon — Jerozolim^ Ecclesia militans — Eećlesia trimphans, jest zgodna z ujęciem historii |1 ko progresji w zbliżaniu się dc celu, jaki stanowi Niebieskie Jeruzalem schodzące z nieba.

Nadwieszone poniżej podokiennego gzymsu arkady stanowią znako-mitą oprawę dla przedstawienia historii. Ich wielka ilość tworzy bardzo gęsty rytm podziałów dolnej strefy. W studiach nad rytmem podziałów w architekturze średniowiecznej zwracano uwagę na jego czasowe j strzenne działanie l*'l Średniowiecze przebieg czasu na poziomie działań ludzkich widzi jako serię nie uporządkowanych zdarzeń chaotycznych N# Wyższym poziomie historia stanowi realizację boskiego planu dziejów; jest ona uporządkowana nie tylko u początku, pośrodku i u swego kresu; zachodzące w historii boskie hierofanie są czynnikiem porządkując)m przebieg czasu. Nie jest więc historia jednostajnie płynącą rzeką czasu, lecz wyraźnie poprzez boskie hierofanie segmentowana ^łM.

Segmentyzacja czasu odpowiada również staraniom o segnientyzację przestrzeni Średniowiecze nie dopracowało się abstrakcyjnego pojęcia przestrzeni, jakie pojawiło się dopiero w fizyce nowożytnej u Gassendiego i Newtona. Pojęcie spatium oznaczało rozległość, odstęp; zaś łocuj oznaczało miejsce zajmowane przez określone ciało^,29. To, o czym my mówimy jako o przestrzeni, w średniowieczu pojmowane było przedmiotowo, próby zaś abstrakcyjnego ujęcia przestrzeni dokonywane były przez ujęcie jej w kategoriach koordynant rozumianych linearnie bądź płaszczyznowo. Tak więc \y interpretacjach teologicznych kosmos jako przestrzeń symbolizowany jest przez arkę Noego, która z kolei oznacza Kościół, ta zaś przestrzeń, tak jak i przestrzeń kosmosu ujęta jest w kategoriach długość:, wysokości i szerokości. U św. Augustyna myślenie przestrzenne oddaje zestawienie długości pojmowanej linearnie, szerokości jako płaszczyzny, z głębokością, która dopiero oddaje kategorie przestrzenne. Elementy te uporządkowane są według stopnia podzielności: linia jest podzielona tylko punktem poprzecznie, płaszczyzna linią tylko z góry na dół i odwrotnie, i dopiero wyobrażenie głębokości daje możliwość dzielenia we wszystkich kierunkach, co więcej, głębokość istnieje tylko wtedy, kiedy się można domyślać istnienia części wewnętrznych^łM.

^w Ten typ badań zapoczątkował A. Schmarsow, a kontynuowali W. Pindw, W. Prost, H. U. Russach -i M. Der;; par. P. Franki, The GotMc. Uterary Soufntf and Interpretatlons through Eight Centurie*, Princeton — New Jersey 1980, s. i OB.

»» K. Pomian, op. cK., s. 121 i nn.: M. Eiiado, TrafcWt o liisiorii re-Jlpii, Warszawa 1907.

A Curie wicz, op. dt., b. 92-93.

»Święty Augustyn, SoWokioia, (w:J Święty AuguBtyn, Die-|qpj Idozoliczne, t. 11, (tłum. A. Swiderk6wna), Warszawa 1953, s. 125-189.

W średniowieczu dominuje wiec segmentowe ujęcie czasu j przestrzeni; segmentacja umożliwia ich poznanie, jest oma też sposobom ich porządkowania. Gęsty więc rytm arkadowań dolnej strefy kaplicy malborskicj tworzy szybkie następstwo drobnych członów przestrzennych, rejestrujących równocześnie kolejność zdarzeń w przebiegu historii. Być może z takiego czasowo-przestrzennego myślenia w kategoriach segmentów wywodzi się symboliczna, czasowa interpretacja portyków w świątyni i pałacu Salomona. U Ruperta z Deutz, portyk zewnętrzny z tronem sędziego oznacza status temporis od Adama do Noego, wewnętrzny portyk świątyni — okres od Noego do Abrahama, zaś portyk w pałacu — czasy od Abrahama do Chrystusa ^m.

Również i z innego względu strefa arkadowań jest właściwa dla umieszczenia w niej przedstawienia ciągu czasów. W kompozycji ściany kaplicy zwraca uwagę bardzo silnie zaznaczony podział poziomym gzymsem poddkreimyro, którego nie przekraczają w dół podziały związane ze sklepieniami. Rytm przestrzennych podziałów dolnej kondygnacji jest niezależny od podziałów wyższych. Podział poziomym gzymsem odgranicza więc od siebie dwie różne strefy. Dolna stanowi swego rodzaju podbudowę pod wyższą, na gzymsie wspierają się konsole rzeźb wmontowanych w strukturę podpór sklepiennych. Rozwijająca się więc w dolnej kondygnacji historia rozmieszczona jest zgodnie ze średniowiecznym pojmowaniem egzegezy Pisma Świętego, dla której sens historyczny jest podstawowym i wyjściowym. Znana już z eklezjologicznej metaforyka symbolika architektoniczna odnosi się także do egzegezy Pisma Świętego; historia jest fundamentem, na którym nadbudowane są wyższe szczeble egzegezy P,isma Świętego. Super fundamenta historia? spiritualc citrucrc aedijicium — pisał św. Hieronim w komentarzach do proroctwa Izajasza Ta symbolika architektonicznej struktury interpretacji Pisma Świętego jest powszechna i prowadzi do zgodnego z tą architektoniczną zasadą porządkowania zbiorów bibliotecznych, gdzie dzieła historyczne, jako fundament interpretacji alegorycznej, rozmieszczone bywały na dolnych półkach biblioteki ***.

Tak jak poprzednio omówione zespoły dekoracji portalowej w kaplicy św. św. Anny, jak i przedstawienie historii w serii malowanych postaci wiąże się z programem Złotej Bramy poprzez powtórzenie wątku Panien Mądrych i Głupich. Umieszczone we wschodniej części kościoła, określają sens ostatniego okresu historycznego jako oczekiwanie na przyjście Oblubieńca, które będzie już ostatecznym. Wyobrażeni w samym wschodnim zamknięciu biskupi i opaci, jako posiadający daną od Chrystusa charyz-

m f. Oh) y, Die Kalhedrate alt Ztifrnruum.... >. 101.

m In Isaiam, VI: H. d e Lu ha c. Exiai»e midl<vale. 1, 0, s. 43S.

i" Ibidem, 1, II, s. 59 - 60.