P3140076

186

W analizie rozmieszczenia przedstawienia historii w kaplicy malbor-skiej zwróciliśmy uwagę, iż umieszczona w obrębie dolnej kondygnacji,: I traktowana jest jako fundament duchowej nadbudowy. Z tego rodzaju znaczeniem wiąże się obserwowany w szeregu obiektach architektury ceglanej zwyczaj, iż kamienne ciosy wcześniejszej, rozebranej romańskiej budowli użyte zostają nie tylko w niewidocznym fundamencie, ale tworzą też wyniesioną niekiedy na dość znaczną wysokość dólną partię zewnętrznych ścian kościoła^17ł. Jako świadkowie historii tego obiektu tworzą zgodny z tym ich historycznym znaczeniem, fundament dla nadbudowy nowego kościoła.

Wykorzystanie w kaplicy malborskiej znacznych fragmentów pierwot-nej kaplicy i podkreślenie ich odrębności widzieć należy poza oczywistymi względami czysto utylitarnymi, jako znaczące w ogólnej symbolice .historii Kościoła, ale także i jako świadczące o własnej, jednostkowej historii. Jest cna bowiem fragmentem tej historii ogólniejszej. Swego rodzaju pietyzm zaznaczył się przede wszystkim wobec formy i programu ikonograficznego Złotej Bramy. Nowe portale w kaplicy św. Anny powta-rzały jej przedsionkowy układ, poszczególne zaś zespoły dekoracji malarskiej i rzeźbiarskiej w jakiś sposób nawiązywały do jej wątków ikonograficznych.

^m W przypadku kaplicy w Chwarezczanach i kilku innych budowli zachodniopomorskich zwrócił na to uwagę Z. Radecki, Początki architektury na Pomorzu Zachodnim, (w:) Sztuka pobrzeża Bałtyku, s. 105. Pozostawione fragmenty wcześniejszej budowli traktuje jako „symbol trwania kościoła”. Na ten temat por. lei H. J ant z en, Die Cotik des Abendlandes. Idee und Wandę!, Koln 1962, s. 206.

VII. Państwowy charakter kaplicy

1. Salomonowo-jerozolimskie odniesienia kompleksu malborskiego

W ostatnim trzydziestoleciu XIII wieku dokonała się istotna przemiana w architekturze zamków krzyżackich, dzięki przyjęciu i rozpowszechnieniu się formy zamku regularnego’. Rozbudowa założenia malborskiego w ciągu wieku XIV, p więc wówczas, gdy zyskał on rangę zamku stołecznego, w istotny sposób naruszyła niejako obowiązujący już od końca XIII wieku stereotypowy schemat zamku regularnego. Dotychczasową zwartość czworobocznej bryły Zamku Wysokiego od strony wschodniej rozbita została wysunięciem do przodu dwukondygnacyjnej, wiektoocznie zamkniętej, wschodniej części kaplicy zamkowej. O jej wyodrębnieniu z bryły zamku zadecydowało nie tylko wysunięcie jej wschodniej części do przodu, ale i wprowadzenie bogatego, architektonicznego członowania kontrastującego z surowością ścian zamku. Formalne bogactwo kaplicy, widzianej od strony wschodniej, kulminuje w obłożonym mozaikową dekoracją wielkim posągu Marii z Dzieciątkiem.

W trzynastowiecznym kompleksie malborskim domyślać się możemy sprzężenia dwóch zasadniczych Organizmów: miasta lokowanego w roku 1276* i zapewne w tym samym mniej więcej czasie powstałego Zamku Wysokiego*. Oczywista jest dla ówczesnego zespołu dominacja zamku nad miastem, która trwa właściwie do dnia dzisiejszego. Środkowe położenie zamku podkreślone było przeciwległym w stosunku do miasta usytuowaniem przedzamcza.

■ K. H. Cła sen, Dte mlttelalterliche Kunst im Geblete otfs Deuuchoniem-itaates Preufien, 1. Bd., Dia Burgbauten, Konlri-ir 1927. si 13; J. Frycz, Architektura zamków krzyżackich, (w:J Sztuka pobraeia Bałtyku, Warszawa 197*, a 27 ł on.

* K. G 6 r słc i, Dzieje Malborka <wyi Z), Gdańsk 1973, t. 47

» B. Sc hm id, Die Marienburg (wyd. K. Hauke), Wdrifcurg 194S, «, 18 1 n.