P3140068

ce się w kaplicy malborskiej da postaci św. Katarzyny, pozwala z dużym prawdopodobieństwem druga ze świętych uznać za świętą Małgorzatę.

W architektonicznej symbolice Kościoła duchowego wita aetiya i tira contemplatiua bywają kojarzone z betkami, które wiążąc strukturę Kościoła, przedstawiają „książąt ziemskich” i kaznodziejów; jedni i drudzy wzmacniając jedność Kościoła, wałcza pa te dwa sposoby z nieprzyjaciółmi Kościoła: jedni poprzez słowo, drBfc!zy*tzynami^,44.

Z tym wątkiem, ale w odwróconym, negatywnym ujęciu, wr.ążą się przedstawienia reliefowe na konsolach, na których stoją omówione wyżej rzeźby cyklu eklezjologicznego. Reliefowa, utrzymana w małej skali dekoracja konsol, przedstawia sceny szarpania, ciągnięcia i krępowania postać: ludzkich łańcuchami i sznurami przez stwory ma 1 popodobne, a więc oznaczające diabłów. Zaskakujący jest jednak zestaw postaci przez szatana krępowanych; w znakomitej większości są to postacie Ukoronowane, aLe są też i między nimi: biskup, mnich (?) i kapłan. Na 20 przedstawień, 15 zawiera postacie ukoronowane, trzy duchownych, na dwóch brak oznaczenia stanu ^14s.

Utrzymane w drobnej skali, histerycznie poruszone reliefy konsol skontrastowane zostały z posągową skalą i formą ustawionych na nich rzeźb. Jest to charakterystyczny sposób różnicowania przedstawień należących do dwóch różnych porządków czy tez stanów bytowania: posągowa forma i monumentalna skala oznaczają przynależność do status aeterńitatis, zaś drobna skala, silne poruszenie, przedstawienie 'momentu walki czy zwyciężania są charakterystyczne dla przedstawienia cursus temporis^I44.

Gdyby na konsolach znajdowały się tylko przedstawienia postaci ukoronowanych, mielibyśmy wówczas zapewne do czynienia ze swego rodzaju negatywnym obrazem instytucji ziemskich królestw w zestawieniu z niebieskim królestwem Chrystusa. Schmid, w prezentacji ukoronowanych postaci, dopatruje się dwojakich znaczeń: w ujęciu historycznym mogą one oznaczać rzymskich cesarzy, za panowania których umęczeni zostali apostołowie, w sensie zaś aktualizującym mogły one przedstawiać aktualnych i niedawnych politycznych przeciwników Zakonu, pośród których ewentualnie upatruje on polskich królów i książąt litewskich ^,ł\ O ile aktualizująca interpretacja Schmida wydaje się po części prawidłowa, o tyle za-

rękr sugeruje, ii magia niegdyś trzymać w mej bliżej ją określający atrybut. W wypadku św. Małgorzaty winien to być niewielki krzyż: por. S. Kimpel, M. Lech ner, Margareto (Marina) eon Antiochien. LChI, 7, 1974, sap 494 - 500.

■**' Teksty średniowieczne tego tematu o architektonicznej metaforyce podaje V. Carloon, op. cił„ s. 183.

** B. Schmid. Dle Marie.nburg, a. 30.

H. Chadraba, op. clt,,, *. 48.

0. Schmid. Dla Marienbura, s. 31.

sadniczy program ze względu na obecność duchownych nie mMe być przyjęty.

Tym, co ujednolica wszystkie reliefowe sceny na konsolach jest motyw diabłów szarpiących ludzkie postacie, niezależnie czy są to ukoronowani, czy też duchowni. Cykl ten możemy określić więc jako prezentujij-Cy panowanie diabła czy też — by użyć określeń aw. Augustyna — jako cioitas diaboli bądź cioitas terrena; wówczas górne przedstawienie oznacza ciuitąa Dci :— niebieskie królestwo Chrystusa. Zestawienie posągów i reliefów pod nimi, jeśliby przyjąć augustiańską interpretację, oznacza pewną koncepcję historiozoficzną: podział na ciuitos Oei i cioitas diaboli występuje we wzajemnym spleceniu tych dwóch państw, utrzymany też będzie po Sądzie Ostatecznym^w*. Przedstawienie ciuitas Dei w hiatorii znalazło jednak swoje miejsce w dolnej strefie cokołowej. Nie jest więc to zapewne przedstawienie historii pojętej jako dzieje kościoła. Wychodząc z ■powszechnej w średniowieczu pozytywnej interpretacji „książąt ziemi” i kaznodziejów jako wzmacniających jedność kościoła, tutaj wątek ten potraktowano negatywnie. Katarzyna i Małgorzata w sferze wyższej przedstawiają Pita contemplatiua i uita acliea jako drogę do osiągnięcia zbawienia, również jako drogę walki z rozbijającymi jedność kościoła heretykami i schizmatykami, ale także i poganami. W reliefach konsol mamy niejako do czynienia z odwróceniem tych pojęć, fałszywym ich rozumieniem i użyciem w sposób rozbijający jedność kościoła. Już św, Augustyn wskazał, iż ciyitas diaboli obejmuje także, a może przede wszystkim, fałszywych chrześcijan. Ze źródeł augustiańskich wynika profetyczna hi-storiozofia Joachima del Fiore. •Cioitas Del występuje u niego pod postacią apokaliptycznego Niebieskiego miasta Jeruzalem, cioitas diaboli ta apokaliptyczna bestia, Babilon — „wielka nierządnica", z którą cudzołożą „królowie Ziemscy", to znaczy prałaci. Aby przypodobać się ludziom, zaniedbują oni i pogardzają prawem bożym ^H0. Bardzo często przypisuje się Joachimowej wizji, iż pod postaoią „wielkiej nierządnicy" przedstawia ona papieski Rzym. Przedstawienie patronów Kościoła Rzymskiego, Piotra i Pawła, w portalu południowym kaplicy św. Anny, me pozostawia wątpliwości, iż nie z takim rozumieniem mamy tutaj do czynienia: jest ono zgodne z ortodoksyjnym, w duchu augustiańskim utrzymanym rozumieniem tego symbolu ^,M.

w* Święty Augustyn. O państwiubatym, passim.

i« H. dc Lu ba o, f~róge«e mediitwle, t. I. ś. 477. przyp. Z. .Repu i’<ro lerfae dictl sum Praelati..., anonim nonttulll fcrnicantur rum Badutonę, ęiion-doguidem ut ploceant homińibue paruipendunt el negligun: mandatem Dei...

■“ Ibidem, s. 474 i nn. O antypapieskiej i antyklerykali*! wymowie pism niektórych jegc naśladowców por. T. Manteuffel. Narofcinu herezji- W«tiaw-cp dobrowolnego ubóstwa ui średniowieczu. Warszawa 1583. i. 102 i nn.