P3190457

54

55

Ryc. 38, Hildeshelra w Dolnej Saksonii, przykład stopniowego narastania średniowiecznego zespołu miejskiego

Na obszarze ukształtowanego w DC i X w* państwa polskie-g o pierwsze organizmy miejskie zamieszkałe przoz ludność zajmującą się głównie rzemiosłem i handlem pojawiły się Jako rezultat społecznego podziału pracy w wiekach XI i XIL Te "protomiasta* składały się zazwyczaj z kilku członów, przy czym najbardziej typowy układ zawierał trzy elementy: gród, podgrodzie i osadę targową. Gród ośrodek władzy 1 siedziba drużyny wojskowe! był często sytuowany w miejscu z natury obronnym; otaczano go zazwyczaj wałem drawnla* no-ziemnym 1 fosę o obłym narysie, Zabudowa wcwnętrz wałów była zwykle drewniana. Jedynie w najważniejszych ośrodkach wznoszono Już wówczas murowane polatla /siedziby książąt/ 1 kaplice.

Podgrodzie /usytuowane zazwyczaj stycznie do grodu lub w jego najbliższym sąsiedztwie/ było często również obwałowane; mieszkała tam ludność nie wolna, pracująca na rzecz grodu, produkująca wyroby rzemieślnicze wysojdej niejednokrotnie wartości, zajmująca się Jednak takio uprawą roU I hodowlą

Zabudowa podgrodzia była skromna! składała się z Jedno- lub co najwyżej dwuizbowych mieszkalnych domów drewnianych 1 z niewielkich budynków gospodarczych, W siedzibach biskupich pierwsze

katedry romańskie powstawały w podgrodziach fnułn. w Krakowie, Poznaniu i Włocławku/,

Targi odbywały się poza podgrodziem. Z czasem /XDOCHI w./ wokół placów targowych zaczęły powstawać osady targowe, które grupowały ludność wolną, często przybyłą z Innych regionów, a nawet krajów obcych, zajmującą się przede wszystkim handlem. Ośrodkiem takiej osady był plac targowy z odpowiednimi urządzeniami /np, waga miejska/ i z kościołem.

Główne ośrodki polityczne I gospodarcze (nuta, Kraków, Poznań, Wrocław, Gdańsk 1 In./ tworzyły bardziej rozwinięte zespoły osadnicze składające się z większej liczby elementów, byty to więc Już aglomeracje miejskie. Rozwój tych metropolii opierał się Jednak również na podobnej. Jak w miastach mniejszych, zasadzie trójczłonowego układu gród - podgrodzie - osada targowa.

Uogólniając można zaproponować przyjścia* stwierdzenia, że miasto wczesnośredniowieczne na ziemiach polskich i w ogóle słowiańskich była to osada /lub konglomeracja osadnicza/ rozwijająca się dynamicznie 1 charakteryzująca się koncentracją ludności o złożonej strukturze społecznej 1 zawodowej. Miasto wczesnośredniowieczne posiadało odrębność ekonomiczną i prawno-ustrojową. Zazwyczaj był to ośrodek administracyjny /związany przeważnie z grodem/ i kultowy, W osadzie tego typu występowała tendoncja do zwartości układu przestrzennego. Należy jednak podkreślić, że kształt, wygląd i układ ftmkcjonalno-prze*-fctrzenny miasta wczesnośredniowiecznego były bardzo zróżnicowane. Zawierało ono zarówno budowie wznoszone przeciw mieszkańcom miasta /zamki, cytadele/, jak 1 budowle zrośnięte z miastem bardziej orgonk cznie /kościoły parafialne 1 targowe, klasztory/, co Jest zewnętrznym wyrazem sprzeczności, z których miasto wyrastało 1 które pogłębiało

Również wielkość polskich miast wczesnośredniowiecznych była bardzo zróżnicowana. Zaludnienie stolic ziem mających duże znaczenie gospodarcze /Kraków, Wrocław, Wolin, Gniezno, Kołobrzeg/ można ocenić na 4-5 ty z. mieszkańców, Do drugiej grupy należało kilkanaście miast o zaludnieniu 2-3 tye* mieszkańców /owiń. Gdańsk, Szczecin, Włocławek, Płock, Poznań, Kruszwica, Głogów, Legnica, Opole, Sandomierz, Przemyśl/, Trzecia grupa obejmowała około 20 ośrodków /w ty/n Kalisz, Isiblin, Łęczycę, WIŚUcę/, Zaludnienie tych miejscowości wynosiło około 1 tys, mieszkańców. Najmniejsze osady przy placach