P6080118

132 Andrza) Chodubakl

nia kraju najczęściej dzieli się emigrację na: 1) ekonomiczną (zarobkową), 2) polityczną, 3) religijną, 4) z przyczyn rodzinnych i innych osobistych, 5) przymusową i dobrowolną.

Emigracja jest zjawiskiem historycznym, trwałym i powszechnym. Jej przejawy wystąpiły już w starożytności. Wśród narodów, które wcześnie i szeroko jej doświadczyły, na czoło wysunęli się Ormianie ^{1 2 3}. W Europie zjawisko wyraźniej zarysowało się pod wpływem odkryć geograficznych oraz podbojów kolonialnych. Największy udział mieli w nim Irlandczycy, Niemcy, Włosi, Szwedzi, Hiszpanie i Grecy. W XIX w. emigracja zaczęła przeobrażać się w jedną z charakterystycznych cech rozwoju społeczeństw. W miarę nierównomiernego rozwoju państw kapitalistycznych kraje zasobniejsze, o chłonnym rynku pracy lub podejmujące nowe inicjatywy na polu ekonomicznym, zaczęły przyciągać mieszkańców krajów opóźnionych w rozwoju gospodarczym bądź też przeżywających etap okresowego załamania . Emigracja rozwiązywała też wtedy w istotnej mierze zaistniałą eksplozję demograficzną; wychodziła naprzeciw wielu potrzebom politycznym, reli-. gijnym, kulturalno-obyczajowym. Wychodźcy europejscy kierowali się głównie do Stanów Zjednoczonych, Kanady, Brazylii i Argentyny, ale niemało trafiało ich również do Afryki, Australii, Nowej Zelandii H

W XX w. emigracja uplasowała się wśród ważnych zjawisk społeczno-politycznych, zachodzących tak w ramach poszczególnych krajów, jak i w skali międzynarodowej. Współcześnie zasadniczo charakteryzuje się ona poszukiwaniem lepszych możliwości egzystencji oraz realizacji różnych aspiracji i dążeń ludzkich./

W obrazie emigracji znaczące miejsce zajmuje Polska. Szacuje się, że Polonia stanowi czwartą co do wielkości grupę narodowościową zamieszkałą poza granicami własnego kraju, po Chińczykach, Niemcach i Włochach.'Różne względy powodowały, że Polacy opuszczali Ojczyznę od zarania państwowości. Wśród pierwszych wychodźców byli władcy i ich rodziny, m.in. już po śmierci Mieszka I kraj musiała opuścić Oda wraz z synami; na obczyźnie musiał szukać schronienia w latach 1034-1039 Kazimierz Sprawiedliwy; w 1081 r. emigrować musiał Bolesław

Śmiały ⁴/. Do połowy XVII w. emigracja z Polski miała jednak charakter jednostkowy, tj. opuszczały kraj jednostki bądź niewielkie grupy osób. W połowie XVII w. zaczęła przybierać rozmiary szersze. Dużo ludności musiało opuścić kraj w czasie potopu szwedzkiego dla ocalenia życia. Wtedy też zarysowało się wychodźstwo religijne. W czasie potopu załamała się polityka tolerancji religijnej. Różnowiercy musieli szukać schronienia na Węgrzech, w Słowacji, Prusach Wschodnich, Niemczech, Holandii, Anglii.

W XVIII w. dała o sobie znać emigracja polityczna. Na początku wieku musieli szukać schronienia poza granicami państwa magnaci i bogata szlachta, zwolennicy Stanisława Leszczyńskiego. Kierowali się przede wszystkim do Francji. Na emigracji musieli też szukać schronienia przeciwnicy elekcji Stanisława Augusta Poniatowskiego. Udali się głównie do TUrcji i Saksonii.

Nowy rozdział w dziejach polskiego wychodźstwa zarysował się u schyłku XVIII w. i trwał przez XIX w. do 1918 r. Wyznaczyła go rzeczywistość polityczna, tj. kolejne rozbiory Polski, 123-letnia utrata niepodległości oraz powstania przeciw zaborcom. Zapoczątkowała go tzw. emigracja barska ⁵ . Konfederaci barscy szukali azylu w wielu krajach, a zwłaszcza w Thrcji, Niemczech, Austrii i we Francji. Ihm zaczęli organizować polskie kolonie. Wśród nich zwróciły na siebie uwagę jako duże skupiska Polaków - Drezno, Paryż, Stambuł i Wiedeń.

Kolejne duże fale wychodźstwa zarysowały się po upadku Konstytucji 3 Maja (ok. 1 tys.), utracie niepodległości w 1795 r.(ok. 4 tys.), upadku powstania listopadowego (ok. 10 tys.) i styczniowego (ok. 8 tys.). Krajami docelowymi wychodźstwa były wtedy głównie: Francja, Anglia, Belgia, Portugalia, Szwajcaria, Algieria, Thrcja, Włochy i USA⁶.

Polską emigrację wyróżniała duża aktywność polityczna w krajach osiedlania się. Przyjęło się określanie jej "rycerzami wolności ludów". Np. konfederaci barscy zapisali chlubną kartę w wojnie o niepodległość Stanów Zjednoczonych ⁷; w okresie zwanym Wiosną Ludów, wszędzie, gdzie podejmowano walkę z istnieją-

1

   M. Zakrzewska-Dnbasowa, Historia Armenii, Wrocław 1977, s. 143-149.

2

   Por. L. Caro, Emigracja i polityka emigracyjna ze szczególnym uwzględnieniem stosunków polskich, Poznań 1914; Emigracja z ziem polskich....

3

   Por. Emigration from Europę 1815-1914, pod red. Ch. Ericsona, London 1976.

4

   Por. Zarys historii Polski, pod red. J. Tazbira, Warszawa 1979, s. 22-31.

5

   Emigracja z ziem polskich..., s. 34-37.

6

   Por. P. Taras, Rola polskiej emigracji wśród innych narodów, w. Wkład Polaków do kultury świata, pod red. M. Krąpca, P. Ta rasa, Lublin 1976, s. 774-779.

7

   Por. M. Ilulman, Polacy w walce o niepodległość Ameryki Szkice historyczne, Chicago 1931; Z. Sulek, Polacy w wojnie o niepodległość Stanów Zjednoczonych 1775-1783, Warszawa 1976.