PICT6459

4. Technika ankiety

4.1. Ankieta i jej rola w badaniach

Słowo ..ankieta" pochodzi z języka francuskiego etu/uete i oznacza zbieranie informacji za pomocą pytań skierowanych do różnych osób. Najszersze rozumienie tego słowa odnosi się do badań, w których wykorzystuje się informacje pozyskane od osób łub instytucji. Ankieta jest sposobem zbierania informacji za pomocą drukowanej listy pytań zwanej kwestionariuszem, bez pośrednictwa ankietera. Stanowi technikę o wysokim stopniu ..samoczynności" a rola osób badających sprowadza się do rozprowadzenia i zebrania kwestionariuszy. W swej naturze ankieta jest techniką zbliżoną do wywiadu kwestionariuszowego. Wspólną cechą obu technik jest zbieranie informacji i opinii poprzez wypytywanie innych osób. Od wywiadu odróżniają ją:

1)    stopień standaryzacji pytań;

2)    zakres problematyki objętej badaniem;

3)    zasady jej przeprowadzenia i wynikające stąd różnice dystansu, jaki dzieli badacza od respondentów.

Ankieta, w porównaniu z wywiadem kwestionariuszowym jest techniką, która zapewnia respondentowi nieporównywalnie większą swobodę. Może on przyjąć bądź odrzucie ankietę, bez konieczności uzasadniania swej decyzji.

0    wzięciu udziału w badaniach i udzieleniu pisemnych odpowiedzi na pytania kwestionariuszowe decyduje respondent. Ankieter, może go jedynie zachęcać do udziału w badaniach, lecz nie można go do tego zmusić.

Respondent może udzielać odpowiedzi tylko na wybrane przez siebie pytania, pomijając te z nich, które przysparzają mu trudności, łub naruszają jego indywidualność. Ponadto nie traci on kontaktu z treścią udzielonych przez siebie odpowiedzi. gdyż to, co napisał, jest tożsame z tym, co zamierzał przekazać ankieterowi. W przypadku wywiadu, respondent często nie wie, co dokładnie napisał ankieter

1    czy to, co napisał, jest zgodne z jego intencją. Można powiedzieć, iż ankieta daje respondentom poczucie niewymuszonego uczestnictwa w badaniach, co sprawia, że respondenci mogą w większym stopniu zachować poczucie indywidualności.

Badaniami ankietowymi obejmuje się najczęściej większe grupy osób. To sprawia, że wykorzystuje się je przede wszystkim do sondowania nastrojów społecznych, orientacji czy sympatii politycznych, poglądów i opinii odnoszących się do czegoś lub kogoś, np. opinii na temat dokonanych przemian społeczno-gospodarczych, wdrażanych reform, warunków pracy, bezrobocia, stosunku do integracji europejskiej, itp.

/. uwagi na dużą praktyczną przydatność ankiety, jest ona chętnie wykorzystywana w badaniach pedagogicznych. Najczęściej do poznania opinii uczniów, nauczycieli, rodziców czy społeczności lokalnej, na temat funkcjonowania szkoły, poziomu jej pracy, wdrażanych reform, przeprowadzanych eksperymentów,

kształcenia nauczycieli, prowadzenia zajęć pozalekcyjnych, funkcjonowania organizacji dziecięcych czy młodzieżowych w szkole, form spędzania czasu wolnego, sytuacji materialnej szkół, itp.

W porównaniu z wywiadem kwestionariuszowym, ankieta jest techniką badawczą, która z jednej strony:

1.    Umożliwia szybkie uzyskanie informacji od dużej zbiorowości i przestrzennie rozproszonych.

2.    Eliminuje wpływ ankietera na treść udzielanych odpowiedzi. Badania ankietowe są pozbawione stronniczości, jaką ma ankieter w przypadku wywiadu.

3.    Sprzyja kształtowaniu się wśród respondentów poczucia anonimowości, co zwiększa skłonność do udzielania odpowiedzi bardziej szczerych i wyczerpujących. Respondenci chętniej także odpowiadają na pytania drażliwe, gdyż nic muszą bezpośrednio odpowiadać na pytanie.

4.    Sprzyja udzielaniu odpowiedzi bardziej przemyślanych, gdyż respondent nic udziela odpowiedzi natychmiast, lecz po pewnym namyśle. Ponadto ma czas na przeprowadzenie rozmowy z innymi osobami, itp.

5.    Wyklucza popełnienie błędów, gdyż ankieter nie bierze bezpośredniego udziału w badaniach.

6.    Ułatwia uzyskanie daleko idącej jednolitości materiałów z uwagi na zastosowanie wysoce standaryzowanego zestawu pytań.

Jednocześnie badania ankietowe budzą szereg uwag krytycznych. Odnoszą się one przede wszystkim do małej wiarygodności zebranych materiałów. Związane to jest głównie z niewielką umiejętnością poprawnego formułowania pytań kwestionariuszowych. Są one zazwyczaj zbyt ogólne i dlatego mało zrozumiałe. Także ich wieloznaczność oraz sugerowane respondentom odpowiedzi, obniża wartość badań ankietowych. Z drugiej jednak strony ankieta ustępuje wywiadowi ponieważ:

a)    utrudnia przeprowadzenie badań na próbie reprezentacyjnej, gdyż nic sposób przewidzieć, którzy respondenci zwrócą przekazane im ankiety i czy udzielą odpowiedzi na pytania kwestionariuszowe;

b)    w zasadzie nie istnieje możliwość wniknięcia w głębsze warstwy rozpatrywanych zagadnień, gdyż uzyskane dzięki badaniom ankietowym informacje, są traktowane jako ostateczne a formułowanie zbyt wielu pytań szczegółowych „odstraszyłoby’* potencjalnych respondentów;

c)    brak możliwości wyjaśnienia odpowiedzi wątpliwych, niejasnych, mało wyczerpujących i byle jakich. Kwestia ta pojawia się w szczególności wówczas, gdy badacz formułuje dużo pytań otwartych oraz gdy zmierza do wyjaśniania zagadnień złożonych, trudnych i wymagających dodatkowych interpretacji;

d)    sprzyjają uzyskaniu mało wartościowych materiałów, co może wynikać z niezrozumienia przez respondentów pytań, błędnej ich interpretacji jak i mało komunikatywnej instrukcji dotyczącej zasad i sposobu jej wypełnienia;

c) występują trudności przy opracowywaniu wyników badań, wówczas, gdy w ankiecie znajduje się wiele pytań otwartych i gdy udzielone odpow iedzi są

233