PICT6461

zwicreiedlnją r/cc/.ywisic opinie i poglądy respondentów, i w jakim stopniu są prawdziwe. Sprawa jest o tyle ważna, iż dla poznania ludzkich odczuć, przekonań, poglądów, sposobu myślenia, itp. na temat określonych zjawisk czy procesów, koniecznym jest odwołanie się do ich pisemnych lub słownych relacji. Problem jednak leży w tym, czy owe relacje lub przekazane informacje i opinie są szczere i zgodne z rzeczywistymi faktami i przekonaniami respondentów. Niepewność badacza, co do tej kwestii, jest niejednokrotnie uzasadniona występowaniem zakłóceń w adekwatności wypowiedzi z faktycznym stanem rzeczy. Niekiedy, występujące w tym zakresie odchylenia są uwarunkowane świadomym udzielaniem odpowiedzi mijających się z faktycznie żywionymi przekonaniami bądź z wadliwie opracowanego kwestionariusza [S. Nowak 1965. s. 62). Różnice te wynikać mogą także i z innych przyczyn, w tym tn.in. z niechęci do ujawniania własnych przekonań, a niekiedy, obawą przed sankcjami, jakich respondent może się spodziewać w przypadku ujawnienia rzeczywistych przekonań lub informacji. Z takimi sytuacjami manty nierzadko do czynienia w szkołach i placówkach oświatowo-wychowawczych. Dzieje się tak wówczas, gdy badania są prowadzone przez tych nauczycieli, którzy mają ciągły kontakt z badanymi uczniami. Obawa uczniów, przed ujawnieniem tell opinii, które mogą być przedmiotem negatywnej oceny ze strony nauczyciela, wpływają najczęściej defomiująco na treść wypowiedzi uczniów o np. nauczycielach czy icłt pracy. Przekazują oni wówczas takie opinie, jakie chcą przekazać, nic zaś opinie rzeczywiste. Celem wyeliminowania takich odpowiedzi, bądź znacznego icłt ograniczenia, niezbędne jest wytworzenie wśród uczniów poczucia anonimowości oraz zadbanie o atmosferę sprzyjającą szczerości udzielanych odpowiedzi.

Przyczyny wynikające z wadliwie opracowanego kwestionariusza ankiety, sprowadzają się najczęściej do: stawiania w kwestionariuszu pytań drażliwych i wstydliwych, używania niezrozumiałych dla respondenta pojęć i słów, formulo* wania pytań trudnych, wymagających namysłu, zamieszczania „nietrafionej” kafeterii, jak i brak pytań kontrolnych. Warunkiem uniknięcia tego rodzaju błędów jest przestrzeganie zasad poprawnego opracowywania kwestionariusza ankiety.

43. Problemy budowy kwestionariuszu

a) Kwestionariusz ankiety a pytania kwestionariuszowe

Badania ankietowe opierają się na kwestionariuszu, który jest narzędziem badawczym, specjalnie opracowanym, do pozyskania określonych informacji. Mimo iż pojęcie kwestionariusza kojarzy się ze zbiorem pytań, to w rzeczywistości znajduje się w nim także wiele stwierdzeń. Dzieje się tak nie bez powodu. Badacz niekiedy chce się dowiedzieć, w jakim stopniu respondenci podzielają jakąś konkretną postawę, opinię czy punkt widzenia. Jeżeli tę postawę da się streścić krótkim stwierdzeniem, można respondentów zapytać czy sic z mm zgadzają czy nie. Rensis I.ikcrt znacznie sformalizował tę procedurę poprze/, stworzenie t/.w. skali I.ikerta, czyli takiej formy pytania, w której respondenci proszeni są o określenie, czy się z czymś zgadzają zdecydowanie, czy się zgadzają, nic zgadzają, czy też. zdecydowanie się nie zgadzają (U liabbie 2006. s. 270].

Tak więc. że względu na rodzaj oczekiwanej od respondenta informacji, wyodrębnić można w kwestionariuszu pytania o fakty i o opinie. Zarówno w jednych, jak i w drugich badacz pragnie uzyskać odpowiedzi szczere i odzwierciedlające faktycznie żywione przez respondentów przekonania, czy opinie o badanych zjawiskach, faktach czy postawach. Dlatego ważna jest budowa kwestionariusza ankiety lub wywiadu, oraz. zamieszczone w nim pytania, które badacz formułuje najczęściej w formie zdań pytających.

Kwestionariusz, to arkusz papieru z wydrukowaną listą pytań służących do zbierania informacji. W trosce o wysoką wartość zebranych danych, kwestiona-riusz powinien zawierać pytania merytorycznie uzasadnione i dostosowane do problematyki badawczej. Z tych względów musi być przemyślaną z różnych punktów widzenia propozycją badawczą, a nic być zbiorem sformułowanych chaotycznie pytań badawczych. Pytania te muszą być pow iązane bezpośrednio bądź pośrednio z głównym problemem badawczym i tworzyć logiczną i sensowną całość. Owa całość wpływa na wartość pozyskiwanych informacji, ponieważ ułatwia respondentom zrozumienie sensowności ciągu stawianych w kwestionariuszu pytań badawczych. Tc względy wymagają, aby badacz przed sformułowaniem pytań w kwestionariuszu i przeprowadzeniem badań, uzmysłowił sobie ich sens i odpowiedział m.in. na pytania:

-dlaczego postawił takie a nic inne pytania; dlaczego pytania zostały sformułowane w taki sposób i w takiej kolejności; które ze sformułowanycłt pytań odnoszą się do problemów głównych, a które do drugorzędnych i ubocznych.

W trosce o zwiększenie przydatności kwestionariusza ankiety, zalecić należy, aby przed przeprowadzeniem badań zasadniczych, przetestować go na niewielkiej liczbie respondentów, w formie tzw. „badań pilotażowych". Powinny one wskazać, które z pytań kwestionariuszowych są zrozumiałe i poprawnie sformułowane, a które sprawiają trudności, są trudne, niezrozumiałe i wymagają przeredagowania bądź zmiany treści.

4.4. Typy pytań kwestionariuszowych

Treść formułowanych pytań kwestionariuszowych dotyczyć może właściwości przedmiotów oraz towarzyszących im zjawisk, zdarzeń czy procesów. Ze względu na rodzaj oczekiwanej informacji pytania kwestionariuszowe mogą dotyczyć faktów, opinii, postaw czy stopnia znajomości określonego zagadnienia.

237