pic 12 03 291243

Projektowanie pracy grupowej w kształceniu zintegrowanym

Bożena Pawlak

Jedną z ośmiu kluczowych umiejętności, których kształtowanie, w myśl założeń wdrażanej obecnie reformy systemu oświaty, ma istotny wpływ na przygotowanie młodych ludzi do pracy w warunkach współczesnego świata jest umiejętność „efektywnego współdziałania w zespole i pracy w grupie, budowania więzi międzyludzkich, podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji, skutecznego działania na gruncie zachowania obowiązujących norm"'. Warunki do nabywania tej kompetencji obowiązani są stwarzać nauczyciele wszystkich szczebli kształcenia i wszystkich specjalności, ale zadanie zainicjowania procesu kształtowania wymienionej umiejętności przypada pedagogom pracującym z dziećmi w wieku wczesnoszkolnym. W artykule postaram się zatem naświetlić te elementy pracy grupowej, których uwzględnienie przy planowaniu zajęć dla uczniów klas początkowych może mieć istotne znaczenie dla realizacji przyjętych celów oraz dla skuteczności oddziaływań nauczycielskich.

Wyjaśnienia terminologiczne

Rozpoczynając rozważania warto podjąć próbę interpretacji tych pojęć, które z zagadnieniem pracy grupowej ściśle się wiążą. Niewątpliwie należy do nich termin grupa. Przyjmuję^{1 2}, iż oznacza on zbiorowość dwóch lub większej liczby osób, które pozostają ze sobą w bezpośrednim kontakcie i mają sprecyzowany cel. Grupy mają swoje normy (wskazania dotyczące zachowania się jej członków) i strukturę (sieć zależności i powiązań między osobami tworzącymi grupę). Bywają także różnie klasyfikowane, np. na grupy formalne i nieformalne. Klasa szkolna to także grupa i to zarówno formalna (bo została powołana do realizacji celów określonych przez osoby z zewnątrz grupy), jak i nieformalna (bo w jej obrębie następuje swobodne nawiązywanie kontaktów, a zatem tworzą się grupy mające swoje własne cele, normy i strukturę).

Skoro klasa jest grupą, to warto przywołać kolejne pojęcie, a mianowicie kierowanie grupą. Termin ten oznacza proces pobudzania i koordynacji działalności zespołowej, sprzyjający realizowaniu ustalonych celów³. Osobom kierującym grupą przypisuje się trzy zasadnicze typy zadań, do których należą: planowanie, organizowanie i kontrolowanie pracy, jeżeli ich realizacja odbywa się przy konsekwentnym wykorzystaniu pewnych metod postępowania i w miarę w stały sposób, to można mówić o tzw. stylu kierowania, zaś wśród nich najczęściej wyróżniane są: styl autokratyczny (charakteryzujący się koncentracją informacji i władzy w rękach kierownika) i styl demokratyczny (którego wyróżnikiem jest współudział podwładnych w podejmowaniu decyzji).

W efekcie badań nad skutecznością stylów kierowania stwierdzono, że: „kierownik powinien opanować umiejętności sprzyjające realizacji obu stylów kierowania i umieć się nimi posługiwać w zależności od warunków sytuacyjnych, w jakich przychodzi mu działać"^{4 5}.

W trakcie działalności grupy następują w niej pewne przeobrażenia, które zwykło się określać mianem procesu rozwoju grupy lub dynamiką grupy. Zachodzące zmiany mogą mieć charakter ilościowy i jakościowy, i dotyczyć: celów, norm, ról podejmowanych przez uczestników, a także wzajemnych interakcji i indywidualnych sposobów funkcjonowania poszczególnych osób. Proces rozwoju grupy obejmuje szereg dających się rozpoznać etapów, różnie nazywanych przez różnych autorów. Klaus W. Vopel^s wyróżnia cztery poziomy rozwoju grupy:

1)    orientację,

2)    konfrontację i konflikt,

3)    konsensus, współpracę i kompromis,

4)    integrację osobistych potrzeb i wymagań stawianych przez zadanie grupowe.

Z kolei w publikacji Petera Hartleya⁶ odnaleźć można, jego zdaniem najczęściej cytowany model rozwoju grupy, autorstwa B.W. Tuckmana, obejmujący:

- formowanie (okres niepewności i chaosu),

83

1

   Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla sześcioletnich szkól podstawowych i gimnazjów. Załącznik Nr 1 do rozporządzenia MEN z dnia 15 lutego 1999 r. Dz. U. Nr 14 z dnia 23 lutego 1999 r. poz. 129.

2

   Por. W. Kozłowski, Grupa. Kierowanie grupą, [w:] Encyklopedia pedagogiczna, red. W. Pomykało, Warszawa 1993, s. 210-214.

3

Ibidem, s. 210-214.

4

‘ibidem, s. 213.

5

   K.W. Vopel, Poradnik dla prowadzących grupy, Kielce 1999.

6

   P. Hartley, Komunikacja w grupie, Poznań 2000.