plik2

r • i

nad sztuka awangardową odegrało ukształtowanie się Nowej 1^. cy oraz pojawienie sl_C młodzieżowej I uniwersyteckiej kontes^, Szybko bowiem dostrzeżono podobieństwa l pokrewieństwa posuwami awangardowymi z początków naszego stulecia a kontr-kulturowym buntem przeciw establishmentowi, oraz wspólnotę my^ mchów awangardowych I anarchistycznych. Studiowaniu genezy miodzie-iowej rewolty z przełomu lat sześćdziesiątych I siedemdziesiątych pomagał na-wrót do początków wieku, do analizy najbardziej radykalnych postaw z k*g_u gardy, szczególnie dadalzmu I surrealizmu.

Myśl awangardowa zapłodniła nawet wyobraźnię metodologów: Paul Fcycrabend okre-illl swoja teorię mianem dadalzmu metodologicznego¹.

Wymienione tu przyczyny w połączeniu z szeregiem Innych sprzyjających okoliczności (wysuwy retrospektywme. publikacje materiałów, reprinty. Itp.) zapoczątkowały spóźnioną, ale za to gwałtownie rosnącą popularność awangardy*.

Zasadniczą trudnością. Jaką napotkali badacze podejmujący problematykę awangardy zaraz u początków swoich rozważań, było nledookreślenlc przedmiotu badań. Różnorodność zjawisk artystycznych obejmowanych wspólną nazwą awangarda, wielość programów I postaw stanowiących teoretyczne zaplecze sztuki awangardowej, przeszkodziły w sformułowaniu takiego pojęcia awangardy, które zyskałoby aprobatę większości zainteresowanych 1 spełniło pomocną funkcję przy analizie tego skomplikowanego fenomenu*. Prawie każdy piszący o awangardzie w odmienny sposób rozumiał to pojęcie⁴. Okazało się ponadto, że dotychczasowe wypowiedzi na temat awangardy powstały w głównej mierze za sprawą samej awangardy. Twórcy I zarazem teoretycy nowej sztuki na długi czas przejęli role spełniane zwykle przez naukę I krytykę artystyczną. Ofensywność teoretyków awangardowych, fakt. że w Ich wypowiedziach programy I opisy działań łączyły się z atakami na sztukę tradycyjną oraz na Inne, niż własna, orientacje awangardowe, nie sprzyjała obiektywizmowi wywodów. Z kolei, nieliczne próby problematyzacjl awangardy czynione z pozycji nleawangardowych były pisane przeważnie z wrogim wobec niej nastawieniem. I tutaj więc emocje osłabiły precyzję oraz trafność sądów. W ten sposób powstał dwoisty, biało-czarny obraz awangardy, rozumianej z jednej strony Jako zbawienny wstrząs.

przywracający sztuce żywotność 1 czyniący Ją zdolną do pokierowania losami świata, a z drugiej - Jako erupcja barbarzyństwa 1 złego smaku, prymitywizmu I głupoty. ,ako zwiastun upadku sztuki 1 końca kultury. Skrajność praktyki awangardowej wywołała równic skrajne na nią reakcje, które przybierały postać wypowiedzi o funkcji perswazyjnej, a nie - obiektywnego opisu.

Autorom tych wypowiedzi zależało bardziej na przekonaniu swoich odbiorców o własnych racjach, niż na prawdziwości 1 precyzji stwierdzeń, co sprawiło. że wartość poznawcza takich enuncjacji była niewielka.

Kłopoty badaczy awangardy są Jednak przede wszystkim rezultatem złożoności badanego zjawiska. Wspomniana już długotrwała monopolizacja przez awangardę jej własnych problemów oraz walki toczone pomiędzy przedstawicielami poszczególnych nurtów wprowadzają tylko dodatkowe komplikacje I zaciemnienia obrazu.

Teoria awangardy dzieli w ten sposób kłopoty estetyki, przed którą również stanął problem określenia przedmiotu badań'. I jest to całkowicie zrozumiałe, skoro tc właśnie awangarda Jest odpowiedzialna za trudności estetyki. O Ue jednak problem estetyka polega, mówiąc najogólniej, na tym. jak (Jeśli w ogóle Jest to możliwe) połączyć w Jedną całość sztukę tradycyjną, awangardę I ncoawangardę. to analogiczna trudność teoretyka awangardy jest mniej skomplikowana, gdyż dotyczy węższego Ilościowo i mniej zróżnicowanego zakresu zjawisk. Ale pytanie stawiamy w obu przypad kach w podobny sposób: za pomocą Jakich kryteriów połączyć w Jeden spójny zbiór zjawiska tak różnorodne?

Wydawałoby się, że wiele prac podejmujących aspektowo problemy sztuki awangardowej. analizujących wybrane utwory, twórczość Jednego artysty czy też działalność określonej szkoły, posługuje się bardzo uproszczonym rozumieniem awangardy.

W pracach tych uważa się bowiem za awangardowe to. co za takie było kiedykolwiek uznane lub co samo tak siebie określiło. a to oznacza rezygnację z wprowadzania własnych kryteriów. Za tą postawą kryje się niechęć do formułowania do-gmatyczno-postulatywncgo pojęcia awangardy, do spekulacji Jako najprostszej metody nadania spójności badanemu zjawisku. Uważna lektura tego typu prac przekonuje, że Ich auto-