plik2

r O t i t ł i • 1

r O t i t ł i • 1

nad sztuka awangardowa odegrało ukształtowanie się Nowej Lewi. cy oraz pojawienie się młodzieżowej I uniwersyteckiej kontestacji. Szybko bowiem dostrzeżono podobieństwa l pokrewieństwa między postawami awangardowymi z początków naszego stulecia a kontr-kulturowym buntem przeciw establishmentowi, oraz wspólnotę myślową ruchów awangardowych I anarchistycznych. Studiowaniu genezy młodzieżowej rewolty z przełomu lat sześćdziesiątych I siedemdziesiątych pomaga] nawrót do początków wieku, do analizy najhardziej radykalnych postaw z k*gu awangardy. szczególnie dadaizmu I surrealizmu.

Myśl awangardowa zapłodniła nawet wyobraźnię metodologów: Paul Fcyerabcnd określił swoją teorię mianem dadaizmu metodologicznego'.

Wymienione tu przyczyny w połączeniu z szeregiem Innych sprzyjających okoliczności (wystawy retrospektywne, publikacje materiałów, reprinty. Itp.) zapoczątkowały spóźnioną, ale za to gwałtownie rosnącą popularność awangardy¹.

Zasadniczą trudnością, jaką napotkali badacze podejmujący problematykę awangardy zaraz u początków swoich rozważań, było niedookreślenic przedmiotu badań. Różnorodność zjawisk artystycznych obejmowanych wspólną nazwą awangarda, wielość programów 1 postaw stanowiących teoretyczne zaplecze sztuki awangardowej, przeszkodziły w sformułowaniu takiego pojęcia awangardy, które zyskałoby aprobatę większości zainteresowanych 1 spełniło pomocną funkcję przy analizie tego skomplikowanego fenomenu⁵. Prawie każdy piszący o awangardzie w odmienny sposób rozumiał to pojęcie⁴. Okazało się ponadto, że dotychczasowe wypowiedzi na temat awangardy powstały w głównej mierze za sprawą samej awangardy. Twórcy 1 zarazem teoretycy nowej sztuki na długi czas przejęli role spełniane zwykle przez naukę I krytykę artystyczną. Ofensywność teoretyków awangardowych, fakt. że w ich wypowiedziach programy I opisy działań łączyły się z atakami na sztukę tradycyjną oraz na Inne. niż własna, orientacje awangardowe, nie sprzyj?ła obiektywizmowi wywodów. Z kolei, nieliczne próby problematyzacjl awangardy czynione z pozycji nleawangardowych były pisane przeważnie z wrogim wobec niej nastawieniem. I tutaj więc emocje osłabiły precyzję oraz trafność sądów. W ten sposób powstał dwoisty, biało-czarny obraz awangardy, rozumianej z Jednej strony Jako zbawienny wstrząs.

przywracający sztuce żywotność 1 czyniący Ją zdolną do poklero-wanta losami świata, a z drugiej - Jako erupcja barbarzyństw.i 1 złego smaku, prymitywizmu I głupoty. ,ako zwiastun upadku sztuki 1 końca kultury. Skrajność praktyki awangardowej wywołała równie skrajne na nią reakcje, które przybierały postać wypowiedzi o funkcji perswazyjnej, a nie - obiektywnego opisu.

Autorom tych wypowiedzi zależało bardziej na przekonaniu swoich odbiorców o własnych racjach, niż na prawdziwości 1 precyzji stwierdzeń, co sprawiło. że wartość poznawcza takich enuncjacji była niewielka.

Kłopoty badaczy awangardy są jednak przede wszystkim rezultatem złożoności badanego zjawiska. Wspomniana już długotrwała monopolizacja przez awangardę jej własnych problemów oraz walki toczone pomiędzy przedstawicielami poszczególnych nurtów wprowadzają tylko dodatkowe komplikacje 1 zaciemnienia obrazu.

Teoria awangardy dzieli w ten sposób kłopoty estetyki, przed którą również stanął problem określenia przedmiotu badań'. I jest to całkowicie zrozumiałe, skoro te właśnie awangarda Jest odpowiedzialna za trudności estetyki. O lic jednak problem estetyka polega, mówiąc najogólniej, na tym. Jak (Jeśli w ogóle Jest to możliwe) połączyć w Jedną całość sztukę tradycyjną, awangardę I neoawangardę. to analogiczna trudność teoretyka awangardy Jest mniej skomplikowana, gdyż dotyczy węższego.Ilościowo 1 mniej zróżnicowanego zakresu zjawisk. Ale pytanie stawiamy w obu przypadkach w podobny sposób: za pomocą Jakich kryteriów połączyć w Jeden spójny zbiór zjawiska tak różnorodne?

Wydawałoby się. te wiele prac podejmujących aspektowe problemy sztuki awangardowej. analizujących wybrane utwory, twórczość Jednego artysty czy też działalność określonej szkoły, posługuje się bardzo uproszczonym rozumieniem awangardy.

W pracach tych uważa się bowiem za awangardowe to. co za takie było kiedykolwiek uznane lub co samo tak siebie określiło. a to oznacza rezygnację z wprowadzania własnych kryteriów. Za tą postawą kryje się niechęć do formułowania do-gmatyczno-postulatywnego pojęcia awangardy, do spekulacji jako najprostsze] metody nadania spójności badanemu zjawisku. Uważna lektura tego typu prac przekonuje, że Ich auto-