poetyka014

1 owo jednorazowe przejście na pozycję zewnętrzną (wyrażające się

Złożony charakter tekstu artystycznego

Demonstrowaliśmy tutaj ogólną zasadę, gdy rama całego utwo tworzona jest za pomocą zmiany pozycji autorskiej (wewnętrznej _na zewnętrzną). Jednak wskazana prawidłowość może zostać odniesiona nie tylko do narracji jako całości, lecz także do poszczególnych i_e' fragmentów, które w sumie tworzą utwór. Inaczej mówiąc, utwór może rozpadać się na wiele stosunkowo zamkniętych mikroopisów, z których każdy z osobna zorganizowany jest według tej samej zasady, co cały utwór, czyli posiada swoją wewnętrzną kompozycję (i odpowiednio swoje odrębne ramy).

Odnotowaliśmy na przykład charakterystyczny przy wyznaczaniu ramy dla całej narracji chwyt sygnalizowania kategorii temporalnych, wyrażający się wykorzystaniem form aspektu niedokonanego czasowników mówienia. Ten sam chwyt może być jednak stosowany także przez autora w celu wydzielenia jakiegoś fragmentu narracji traktowanego jako stosunkowo samodzielny tekst, czyli w celu wyznaczenia jego ramy. Przykładem może tutaj być scena przy stole u Rostowów w Wojnie i pokoju, gdy maleńka Natasza wymusza przy gościach informację o tym, jaki będzie deser:

-    A właśnie, że nie spytasz! - mówił do Nataszy mały braciszek. -Właśnie, że nie spytasz!

-    Spytam - odpowiedziała Natasza.*

Dalej w czasie opisu, tak jak i poprzednio, używane są jedynie czasowniki dokonane: - Mamo! - rozległ się na cały stół jej dziecinnie głęboki głos.

Tak samo jest dalej w ciągu całej tej sceny. Forma niedokonana pojawia się jednak jeszcze raz - właśnie na końcu opisu:

— Nie, naprawdę, jakie? Mario Dmitriewno, jakie? - omal krzyczała. Chcę wiedzieć, (t. IV, s. 105-107)

W oryginale jest „OTBesana” co znaczy po polsku „odpowiadała" [przyp. tłumi-

yołajmy także charakterystyczne zatrzymanie czasu w końcu ||j wiejskiego życia księcia Andrieja:

: - Mon cher — mówiła na przykład księżniczka Maria wchodząc w ta-3aej chwili - dziś Nikoluszka nie może iść na spacer: jest zimno, f- Gdyby było ciepło - odpowiadał siostrze w takiej chwili książę Andrzej szczególnie oschle - to poszedłby w samej koszulce (...) - W takim padku księżniczka Maria myślała, jak ta praca umysłowa wysusza Mężczyzn (t. V, s. 213)

jfeyte tutaj formy czasowników (posiadające znaczenie zwielokrot-jlnia czynności) wyrażają powtarzalność (niejednorazowość) opisy-|ftej sceny w jakimś czasie, podkreślając w ten sposób jej typowość. ł przestaje przy tym jak gdyby istnieć, gdyż przedstawiony jest nie ostaci konsekwentnie rozwijającego się zdarzenia, lecz jako cyklicz-t powtarzalność tych samych wydarzeń. Porównajmy to do zatrzyma-lia czasu jako chwytu wyznaczającego zakończenie całej narracji. Podobną analogię między kompozycyjną organizacją całego utworu icwnego względnie wyodrębnionego fragmentu narracji można do-zec także w innych aspektach utworu. iW planie frazeologii wyraża się to przede wszystkim poprzez Syybór nazw. Zob. na przykład pierwszą frazę XXIV rozdziału trzeciej części drugiego tomu Wojny i pokoju:

Zaręczyn nie było i nikogo nie powiadamiano o narzcczeóstwie B o! -końskiego z Nataszą; nalegał na to książę Andrzej, (t. V, s. 304)

Następnie mowa wyłącznie o .księciu Andrzeju”; dokładnie tak samo byl on nazywany w poprzednim rozdziale. Jest zupełnie oczywiste, iż

| * poprzez nazwanie księcia Andrzeja „Bołkoński”) potrzebne jest auto-rowi tylko po to, aby zaznaczyć ramę nowego fragmentu narracji.

W kontekście tego, co powiedziano powyżej, bez trudu dają się wyjaśnić te przypadki zmiany wewnętrznej i zewnętrznej pozycji autora, ⁰ których była mowa wyżej (zmiana języka francuskiego i rosyjskiego w Wojnie i pokoju itp.). Analogicznie można zinterpretować różne przypadki nieoczekiwanego pojawiania się głosu narratora w środku opowieści.

513

l