Potkowski (8)

skiej stali się założycielami nowych klasztorów i zgromadzeń zakonnych, poddając regule mniszej swoich wyznawców. Inni natomiast nie pozwolili zamknąć się w murach klasztornych i prowadzili dalej swą działalność wędrownych kaznodziejów, łącząc często głoszenie pokuty i ubóstwa z atakami na bogaty kler, liturgię i oficjalną doktrynę kościelną.

Jednym z najgłośniejszych przywódców heretyckich grup „ruchu ubogich” na początku XII wieku był Henryk z Lozanny. Po opuszczeniu klasztoru rozpoczął około 1101 roku działalność wędrownego kaznodziei, ale dopiero od 1116 roku mamy dokładniejsze informacje źródłowe o jego działalności w środkowej i południowej Francji. Wpływ jego na tłumy słuchaczy był ogromny. Uważano go za wzór dobrego chrześcijanina i ascety, prawdziwego człowieka bożego, natchnionego proroka. Głosił zaś nie tylko konieczność zachowania ubóstwa i potrzebę reformy żyda duchowieństwa, ale pod wpływem dualistycznej herezji Piotra z Bruis występował także przeciw doktrynie i kultowi kościoła. Małżeństwo uważał za rodzaj umowy. Wyraźne są w doktrynie Henryka nuty antysacerdotalizmu. Głosił bezuży-teczność warstwy kapłańskiej w kościele, negował także odpuszczanie grzechów "z księży, nawoływał do odbywania spowiedzi publicznej. Wreszcie uważał, że ou modlitwy i rozmowy z Bogiem niepotrzebne są kamienne czy drewniane budowle; modlić się można wszędzie - na ulicach i płacach miejskich również. Nauka Henryka zyskała sobie wielu zwolenników, zwłaszcza wśród rzemieślników południowej Francji. Ich liczba była tak duża, że Opat Cluny, Piotr Venerabiłis, twierdził, iż trzeba zorganizować misję, aby ich nawrócić, lub zbrojną wyprawę, by ich wyniszczyć. Sam Henryk, prześladowany przez władze kościelne, zmarł około 1148 roku w klasztornym więzieniu. Jego zwolennicy, zwani henrycjanami, działali jeszcze przez pewien czas we Francji.

Nieco inny charakter miała działalność Tanchelma - notariusza hrabiego Roberta II z Flandrii, który około 1112 roku rozpoczął akcję kaznodziejską w rozwiniętej gospodarczo Flandrii i dolnej Nadrenii. Centrum jego działalności była Antwerpia i tutaj skupił wokół siebie dużą grupę wyznawców, mężczyzn i kobiet. Rekonstrukcja poglądów Tanchelma nasuwa sporo trudności, ponieważ działalność jego znana jest tylko z relacji wrogiego mu duchowieństwa. Być może więc, że informacje, jakoby Tanchelm uważał się za mesjasza podobnego Bogu, działającego z inspiracji Ducha świętego, są tylko „realistycznie potraktowaną metaforyką mistyczną” (S. Trawkowski), choć E. Werner uznaje te informacje za prawdziwe i widzi tu wpływy doktryny gnostyczno-manichejskiej. Wiadomo na pewno, że Tanchelm zabraniał swoim słuchaczom płacić dziesięciny, występował przeciw grzesznemu klerowi, odmawiając mu prawa do udzielania sakramentów, podważał autorytet wyższego duchowieństwa i bogatych księży. „Twierdził - jak pisze autor żywota św. Norberta - że papież jest niczym, niczym są biskup i arcybiskup, niczym kapłan i kleryk”. Jego najbliżsi współpracownicy organizowali zbrojne wystąpienia przeciw bogatym duchownym. Antyhierarchiczne nauki Tanchelma wykorzystywane były w środowisku miejskim do walk połityczno-

611