Resize of0R64

44    2«nóa Gulden    (666)

o podymne w porównaniu z poborom, nie odnosi się do wszystkich regionów Rzeczypospolitej. Warto zaznaczyć, że właśnie w oparciu o podymne z 1629 r. uzyskujemy dla ziom ukraińskich⁴ i czerwono^{1 2} ruskich • liczby dwukrotnie wyższe aniżeli w oparciu o rejestry pobo-rowe z II połowy XVI czy początku XVII w.

W związku zresztą z nikłą wartością informacyjną rejestrów poborowych z XVII w., związaną ze zryczałtowaniem tego podatku, rejestry podymnego z 1629 r. i lat następnych (dla Wielkiego Księstwa Litewskiego od 1649 r.) stanowią jedyne źródło, pozwalające na szacunek zaludnienia Rzeczypospolitej w I połowie XVII w. Metryki kościelne są bowiem jeszcze w tym okresie stosunkowo rzadkie i odnoszą się do niewielkich jedynie terytoriów: mogą być one wykorzystano raczej dla ustalenia wysokości opuszczeń w źródłach podatkowych i wyznaczenia na tej podstawie odpowiednich współczynników poprawkowych. Stąd też w dalszych badaniach trzeba zwrócić szczególną uwagę na wykrycie ewentualnych braków rejestrów podymnego, co pozwoli na bardziej precyzyjne ich wykorzystanie w badaniach demograficznych.

II. BADANIA NAD ZALUDNIENIEM RZECZYPOSPOLITEJ W I POLOWIE XVII W.

Ola dalszych rozważań celowe wydaje się przypomnienie wyników dotychczasowych, opartych na podymnym badań nad zaludnieniem niektórych ziem Rzeczypospolitej w pierwszej połowie XVII w.

Badania te zapoczątkował A. I. Baranowicz, który w 1930 r. opublikował pracę o zaludnieniu Wołynia w pierwszej połowie XVII w. Podstawę źródłową stanowił przede wszystkim rejestr podymnego z 1629 r., uzupełniony danymi późniejszych rejestrów 1 juramentów, W świetle tych źródeł autor ustalił liczbę 108 460 dymów. Stosując następnie mnożnik 6 osób na dym oraz doszacowując pominiętą w rejestrach szlachtę (4400 osób) i duchowieństwo (500 osób), autor oszacował zaludnienie Wołynia na 655 660 osób, co daje gęstość zaludnienia 15,7 osób/km⁹\ Warto tu przypomnieć, że A. Jabłonowski ludność Wołynia w II połowie XVI w. szacował tylko na 293 780 osób¹.

Znludnionip PoUki w !«• ^foku    45

/.ilmlnH-nu* Pol«kt w    ^,oku

(6671

KoleJ,^,łl prób«* pod)ql w 1960 r. M. I I o r n. klóty na po<Ut«wło r**

. _uu podymnego z 1630 r. o6/«cowal zaludnienie* woj. bifUkłinio nu 170 54^ niłenzkońców (A. Jabłonowski ustalił tylko nn 56 115 osób •) Z pneprowodzono) przezeń analizy wynika,    poclymnym nic* były

obiote wszystkie* kategorio ludno&cl (szlachta I służba folwarc /na. *lu chowtoństwo I służba kościelna, wybrańcy, c*ludnokrl /ydow %ki«* tS

i stqd konieczność uwzględniania Icłi przy szacunkach ludnoiciowych W reiostracb pominięto tcZ powng liczbę dymów, a nawd całyc li wsi (w województwie bełskim 67 wsi opuszczonych I 461 wsi uwzględnlo* nvcH w rejestrze). Niemniej jednak według autora r<*p*stry pcMiymnegn bardziej przydatne dla badań demograllcznych anltell rejestry pc»-borowe. 6 nawet lustracje erzy Inwentarze dóbr

Rejestr podymnego z 1629 r. wykorzystał równie/ 1* Szafran dla ustalenia zaludnienia Krajny. Autor ograniczył się do uzu|M*łnlonła liczby dymów w o wsiach opuszczonych w rajestrze (w sumie 150 dymów dla 9 wsi) i stosujcie następnie mnożnik 6 osób na dym uzyskał liczbę 31 500 osób, a więc o 2ó*/o mniej aniżeli dla roku I 580 w oparcia

0    rejestr poborowy ^ll.

Ostatnię wreszcie próbę dla Korony pod jat N. C». K r I k u n który na podstawie rejestru podymnogo ustali! zaludnienie Podola w 1f»2U ^r n«»    346 200 osób (A. J «> 1» t o n o w s. k. i s/acował na 07 736 osób •*!

Warto podkreślić, że autor uzupełnił dane rejestru danymi / lustracji

1    inwentarzy, co pozwoliło na wyeliminowanie pewnych luk    źró

dła **-

Ola Wielkiego Księstwa Litewskiego analogiczna próbę p«xl J4* J. Morzy. Ostatecznie dla lat 1650—1653 autor uzyskał 4113052 dymów (bez Inllanl i powiatu smoleńskiego), co po zastosowaniu mnożnika 8 osób na dym dało 3 864 416 mieszkańców. W * wie tle pr/eprowad/nn<'i analizy żródłoznawczej autor ton doszedł do wniosku, /o w rejestrach

pominięto z różnych względów 15-20%* ogólnej liczby dymów. I ^r%**

lej podstawie ustala ostatecznie Iiczl>«_: ludności na 4 546 368 osób ^M Pomijamy tu próby oparte na rejestrach poborowych z | _p«.|<>v* y XVII w.*® Rejestry te bowiem mioty być sporządzono na podstawi®

* "Zrttcllcs <f#/0/ow«, I. 18.

•• M. Ił ora. Za/u«la/#nlc wo/*w ac#r#w₀ Ocliśtogo w jax> /oku. ftortnlki T>**+ Spol«(/nyrh I (k»*podarc4iycb, t. 2l!lOS9, Poina/t 1080.

•• P. S r « I r • n, OicKl/i/cfMro b/s/oryc#nr/ trafny _w XV/__XV/// w itsit__|77/i-

Od«rt«k 1081. «. 84.

•• Zrtttłici d//*/ow», I. 19, •. 73.

»• N. C. K i i k o r». np. clL, •- 10.

'* -»• ^M ° ^r ' V- “'y*y 0»moQrmlHMY na !.«»■„ .    *V/»

Po/n«irt 1985, •. 87- 130.

•• Zob. np. S. T o o. .. . x . w . k. v ł. Fot. to., no _{mlan turJno}„_fy    w

1

•    Z. Guldon, Badania nad zaludnianiem Ukrainy w XVII wieku, Kwartalnik HI-storll Kultury Materialnej. R. 13:1965, nr 3, «. 563 n.

2

   Z. Guldon. recenzja z pracy M. H o r n a. Skutki ekonomiczne najazdów talar-sklch z lal 1905—1633 na Rui Czerwoną, Wrocław—Warszawa—Kraków 1964. |w:| Kwartalnik Historyczny. R. 72:1965, s. 680.

^T0. Bar a nowy cz, Zaijudnennja Woły nikogo wo/ewodtlwa w pferizi/ polo² wymy XVII sL. Kyjiw 1030.

•    Źródła dziejowe. L 19, s. 73.