S5006950

XLU PRZEMIANY W CHARAKTERZE BOHATERKI

w słowach Kanclerza, które w Innym kontekście przypo. minają określenie Kostryna: „Do ciebie ziemski wyrok dać należy Szczero-sumienny (w. 418—410).

Kanclerz nadaje sumieniu władczyni charakter uniwersalny:

Sądź, królowa

Niechaj u ciebie mniej waży praw słowo,

Niż glos sumienia.

(«l V. w. OMW)

Sumienie okazuje się normę bardziej reprezentacyjną niż prawo. Balladyna nie może ominąć trybunału sumienia nawet wtedy, gdy prawo zostawia jej pewną alternatywę. Ale jednocześnie jest to także jej własne sumienie. Na wezwanie Balladyny: „Wy ją osądźcie”. Kanclerz, poparty przez zebranych, pomija kodeks i apeluje wprost do sumienia władczyni, mówiąc; „Radź się sumnienia i sądź” (a. V, w. 584).    ^v .

Tragiczna wielkość Balladyny polega zatem na dojrzewaniu do zrozumienia konieczności, na uznaniu panującej nad światem normy moralnej. Zbrodniarka „po długim milczeniu” wydaje wyrok na siebie.

Balladyna jako studium roli społecznej. O przemianach w charakterze bohaterki decyduje nie tylko dialog z sumieniem, prowadzący do prawdy, do stopienia w całość rozdwojonej osobowości, ale również konieczność realizacji zmiennych ról społecznych. Zbrodniarka usiłuje zachować pozory cnoty. Wiejska dziewczyna uczy się „pańskich uśmiechów”, uczy się, jak grać panią. Dla Balladyny awans społeczny jest równoznaczny z koniecznością ukrycia śladów przeszłości. I tu rozchodzą się drogi bohaterki z drogami bliskich jej „rodzinnie” osób. Matka staje się dla niej osobą niewygodną, gdyż nie potrafi już zetrzeć z siebie cech ^niskiego” pochodzenia. Kirkora znienawidzi głównie dlatego, że cm gotów jest popisywać się wiejskim pochodzeniem

tony. nie zwracając uwagi na społeczne konsekwencje takiej otwartości w społeczeństwie feudalnym. Ale i wobec niego gra komedię obłudy.

Balladyna wyraża się realistycznie gdy rozmawia z matką, siostrą. Kostryoem. Pustelnikiem i w monologach. W towarzystwie Kirkora podciąga się do jego retoryki, staje się sztuczna I przesadna¹.

Kostryn ujmuje ją m. in. tym, że uznaje ją za księżniczkę. Balladyna okazała się zatem postacią odgrywającą podwójne role w różnych relacjach: etycznej, psychologicznej i społecznej. W latach trzydziestych specjalizowała się w odgrywaniu takich ról Mile Georges. ulubiona aktorka publiczności paryskiej i pisarzy romantycznych, odtwórczym roli Lukrecji Borgii, specjalnie dla niej napisanej przez Wiktora Hugo². Jest rzeczą prawdopodobną, że budując postać Balladyny jako kreację ulepioną z kontrastów, był Słowacki pod urokiem podziwianej przez siebie aktorki ².

C. Pozostałe postacie

Kirkor. Kobieta zrywająca radykalnie więzy z szlachetną przeszłością, zapatrzona w ideał kariery, uosabiała dla Norwida Paraf iańszczyznę. Czyli:    prostactwo duchowe

i obyczajowe oraz etyczną obłudę. Tym samym była jednak wyrazidelką politycznej realności._

1

» Tragizm postaci Lukrecji Borgii polegał zdaniem Hugo na tym, te była to osobowość łącząca w sobie sprzeczne cechy, takie jak „ohydna deprawacja moralna" z jednej strony, a „wielkość królewska-, piękno fizyczne i „uczucie macierzyńskie² z drugiej. Taką postać mogła najpełniej przedstawić .panna Georges¹. aktorka, łącząca ..idealnie, w stopniu rzadko spotykanym różne cechy sprzeczne, których jej rola wymaga Ul Jest wzniosła jak Hecube i wzruszająca jak Desdcmona¹. (V. Hugo. op. ciu t. 1, s. 4 i 92—93).

* Por. Z. Raszewski, op. cit.. s. 177.

2

W. Kubacki, op cit^s. 11S.