skanuj0009 (45)

gdzie ktoś może mieszkać i z kim przestawać. Określała ona wymowę, gestykulację, żarty, a nawet wyobrażenia o zbawieniu. W takim systemie kryteria uwarstwienia stają się obsesjami metafizycznymi — jak w przypadku pewnej damy z Południa, która wyraziła przekonanie, że jej kucharz na pewno pójdzie do nieba dla kolorowych.

W socjologii używa się powszechnie pojęcia definicji sytuacji. Po raz pierwszy użyte przez amerykańskiego socjologa Williama I. Thomasa, oznacza ono, że sytuacja społeczna jest taka, jak ją definiują jej uczestnicy. Innymi słowy, dla celów socjologicznych rzeczywistość jest sprawą definicji. Oto dlaczego socjolog musi badać z całą powagą liczne aspekty ludzkiego postępowania, które same w sobie są absurdalne czy oszukańcze. W przytaczanym przykładzie systemu rasowego biolog lub antropolog porównawczy rzuci okiem na rasowe przesądy białych południowców i oświadczy, że są one całkowicie fałszywe. Może je więc odrzucić jako jeszcze jedną mitologię wyprodukowaną przez ludzką ignorancję i złą wolę, zebrać swoje manatki i iść do domu. Zadanie socjologa dopiero jednak w tym miejscu się zaczyna. Nic mu nie da zdyskwalifikowanie ideologii rasowej południowców jako idiotyzmu z punktu widzenia naukowego. Wiele sytuacji społecznych jest skutecznie manipulowanych przez definicje formułowane przez głupców. Co więcej, głupota definiująca sytuację sama stanowi element przedmiotu badania socjologicznego. Tak więc operacyjne pojmowanie w socjologii „rzeczywistości" jest dość niezwykłe, do czego jeszcze powrócimy. W tej chwili trzeba tylko podkreślić, że nieubłagane naciski kontrolujące, za których pośrednictwem umiejscowienie społeczne określa nasze życie, nie zostają usunięte przez zdemaskowanie idei leżących u ich podłoża.

Na tym nie koniec. Na naszym życiu ciążą nonsensy będące dziełem nie tylko naszych współczesnych, lecz także ludzi nieżyjących od wielu pokoleń. Co więcej, każda bzdura zdobywa sobie z upływem każdego kolejnego dziesięciolecia od jej obwieszczenia coraz większe zaufanie i poważanie. Jak wskazał Alfred Schutz, oznacza to, że każda sytuacja społeczna, w której się znajdujemy, definiowana jest nie tylko przez naszych współczesnych, lecz także predefiniowana przez naszych poprzedników. Ponieważ raczej nie sposób wykłócać się z przodkami, więc na ogól o wiele trudniej jest się pozbyć ich niefortunnych tworów niż tych, które powstały za naszego życia. Fakt ten został ujęty w aforyzmie Fontenelle'a, który powiada, iż martwi są potężniejsi od żywych.

Podkreślenie tego jest istotne, ujawnia to bowiem, że nawet tam, gdzie społeczeństwo pozornie zostawia nam jakiś wybór, potężne ramię przeszło-

ści zawęża ten wybór jeszcze bardziej. Powróćmy do przykładu przywołanego wcześniej — do owej sceny, w której para kochanków siedzi w świetle księżyca. Wyobraźmy sobie następnie, że ten księżycowy seans okazuje się decydujący — następują oświadczyny, które zostają przyjęte. Wiemy teraz, te współczesne społeczeństwo nakłada na taki wybór poważne ograniczenia, wielce go ułatwiając parom, które należą do tych samych kategorii socjoekonomicznych, i stawiając wielkie przeszkody na drodze tych, które , nie są w ten sposób dopasowane. Jest jednak równie jasne, że nawet tam, gdzie „oni", żyjący jeszcze, nie czynią żadnych świadomych prób ograniczenia wyboru stojącego przed uczestnikami tego szczególnego dramatu, „oni" — ci, którzy dawno zmarli — pozostawili scenariusz uwzględniający prawie każdy ruch. Mniemanie, iż pociąg seksualny można przełożyć na romantyczne uczucie, zostało wysmażone w okolicach dwunastego wieku przez jedwabistogłosych minstreli drażniących wyobraźnię dam z arystokracji. Idea, iż mężczyzna powinien ulokować swój popęd seksualny raz na zawsze i wyłącznie w jednej jedynej kobiecie, z którą ma dzielić łoże, łazienkę i nudę tysiąca sennych śniadań, została wyprodukowana przez przesiąkniętych mizantropią teologów jeszcze jakiś czas przedtem. Mniemanie zaś, iż inicjatywa w zawarciu tego cudownego porozumienia powinna spoczywać w rękach mężczyzny, podczas gdy kobieta ma grzecznie ulegać furiackiemu atakowi jego zalotów, datuje się wprost z owych prehistorycznych czasów, kiedy po raz pierwszy dzicy wojownicy napadli na jakąś spokojną matriar-chalną osadę i powlekli jej piszczące córy do swych szałasów małżeńskich.

Podobnie jak wszyscy owi zamierzchli przodkowie wyznaczyli zasadnicze ramy, w których będą rozwijać się namiętności naszej przykładnej pary, tak też z góry określony jest, prefabrykowany — a jeśli kto woli: „ustalony" — każdy krok ich narzeczeństwa. Chodzi nie tylko o to, że oczekuje się od nich miłości i zawarcia monogamicznego małżeństwa, w którym ona rezygnuje ze swego nazwiska, on ze swej wypłacalności, lecz

0    to, że ta miłość musi być za wszelką cenę sfabrykowana, bo inaczej małżeństwo zda się wszystkim zainteresowanym nieszczere oraz że państwo

1    Kościół będą śledziły owo menage¹ z wytężoną uwagą od chwili jego zawiązania się. Są to podstawowe założenia wykoncypowane na całe stulecia przed narodzinami naszych bohaterów. Każdy krok ich narzeczeństwa także został uwzględniony w rytuale społecznym i choć zawsze istnieje pewna swoboda improwizacji, to jednak zbyt wiele inwencji może zagrozić

85

1

Menagt; (fr.): małżeństwo, stadło małżeńskie.