skanuj0048

96 Winfried Woesler

STOSUNEK LEGENDY JAKO GATUNKU LITERACKIEGO DO BIBLII

Streszczenie

Uwaga autora skupia się na legendach hagiograficznych, stanowiących zdecy. dowaną większość tekstów zgromadzonych przez Bollandystów w „Acta sanctffl rum”. Powstawały one głównie w średniowieczu, gdzie spełniały poniekąd rolę współczesnej literatury biograficznej, dostarczając wiernym wzoru życia religijnego ukierunkowanego wskazaniami Ewangelii. Znaczenie legendy rosło wraz z roz-; wojem kultu świętych. W okresie rozkwitu średniowiecza legenda stała się na równi z Biblią natchnieniem sztuki sakralnej i głównym źródłem motywów dla literatury. ,

Biblia wpłynęła na legendę nie tylko jako przesianie stanowiące ogólny punkt odniesienia całego życia chrześcijańskiego, ale także, jako specyficznie uformowany tekst, określiła jej strukturę. Przedmiotem zainteresowania autora artykułu jest właśnie owa strukturalna zależność legendy od wzorca biblijnego. Wyraża się ona już w samej metodzie narracji naturalnej i w „naiwnej" pozycji narratora, wspólnej legendom i ewangeliom synoptycznym. Cuda i inne zdarzenia zostają uszeregowane w postaci odrębnych epizodów, tak że mogą być bez trudu przenoszone z jednej! legendy do innej, a jedność tekstu zapewnia tylko obecność centralnej postaci.! Legendy naśladują też styl Biblii (nie stroniąc od przejmowania z niej sformułowali w dosłownym brzmieniu), zarówno w jego prostej, jak i podniosto-hymnicznej; odmianie, przy czym ta ostatnia tendencja jeszcze się w nich potęguje. Obok zbieżności strukturalnych w legendach występują stale biblijne motywy i sytuacje, czerpane zwłaszcza z życia i z działalności Jezusa. Pomiędzy Nim a życiem bohaterów legend zachodzi wyraźny paralelizm, ujawniający się niekiedy już w okresie dzie-l cięctwa, szczególnie jednak widoczny w okolicznościach śmierci. Powtarza się tu ewangeliczny schemat oskarżenia, przesłuchania i procesu (zwykle przed najwyższą instancją), modlitwy za prześladowców, wreszcie stracenia i pogrzebania wraz z towarzyszącymi temu cudownymi wydarzeniami.

Rozpatrując ideowe funkcje legendy w obrębie społeczności chrześcijańskiej*! autor podkreśla ich integracyjną rolę jako kościelnego wzorca identyfikacyjnego-Święty, który swoim życiem najpełniej realizował kościelną dyrektywę naślado-j wania Chrystusa (imitatio Christi), był dla przeciętnych wiernych postacią bliższłj i przystępniejszą, a przez to łatwiejszą do naśladowania niż sam Chrystus. Mógł też patronować takim dziedzinom życia i grupom społecznym, o których Biblia nic wspomina (np. wspólnoty zakonne, rycerstwo). Ujmowane z tego punktu widzeniu; legendy stanowią swoistą kontynuację i aktualizację Biblii w nowych warunkach historycznych.

Stwierdziwszy na koniec, że legendotwórcza inwencja w naszej epoce całkowici^ się wyczerpała, autor stawia pytanie o możliwość powstawania dziś ambitnej relig*n nej twórczości literackiej - i sugeruje, że być może w Polsce istnieją ku temu leps^j warunki niż np. w RFN.

KAIN I HABEL¹, KTÓRY JEST MOJŻESZEM,

CZYLI DWOISTY WZORZEC BIBLIJNY POSTACI LITERACKICH UJĘTY OD STRONY „GNIEWU”

1

Jak we wszystkich tematach mieszczących się na pograniczach kilku dziedzin, tak i w niniejszym tekście należałoby wielokrotnie się zastrzec, że pominięte będą lub dotknięte jedynie liczne kwestie powiązane z tematem „Biblia a literatura”, wykraczające jednak poza zakres tych relacji, które na przykładzie wybranych postaci Starego Testamentu i opisów przeżyć zamierzamy przedstawić. Toteż pokrótce określimy tylko obrzeża, po których zamierzamy się poruszać. Najogólniej mówiąc - chodzi tu o obrzeża psychologiczne tej i tamtej strony rzeczywistości. Zakładając, że człowiek nie chce, nie pragnie, nie umie czy też nie może być osamotniony lub tak się czuć i pozostawiając głębsze zastanawianie się nad tymi problemami dyscyplinom innym niż teoria literatury, przyjmujemy jedynie taką sytuację ludzką w całej jej rozciągłości.

Po tej stronie rzeczywistości łączność człowieka z tym, co jest poza nim, zapewnia świat zewnętrzny osób lub rzeczy (ewentualnie i rzeczy), istniejących od niego niezależnie. Gdy brak poczucia łączności ze światem tej strony, powstaje lub narasta - a i tu zostawmy poza zasięgiem naszych zainteresowań udział woli człowieka w tym powstawaniu i narastaniu - łączność ze światem strony tamtej, wewnątrz-psychicznej i duchowej, w której udział tej strony jest ograniczony; rolę zaś główną pełni zespół wyobrażeń przejawiających się w marzeniach sennych lub halucynacjach, urojeniach patologicznych (dla których dalekim bodźcem był świat zewnętrzny, bodźcem zaś bez-

1

M. J. Bin G orion. Die Sagen der Juden. XIV. Kain und Habet. Frankfurt 1^13. Podajemy za: L. S z o n d i. Kain - Geslahen der Basen. Bern 1978.