skanuj0086

r

(3)    Można także wyodrębnić kategorię aglomeracji dwucentrowych, a więc takich w której dwa miasta mają mniej więcej taką samą wielkość i rangę, np. trójmiasto⁴⁰.

(4)    Czwartym typem jest aglomeracja liniowa, której istotą jest silna koncentracja zabudowy wzdłuż ważnego szlaku komunikacyjnego u którego końca znajduje się najczęściej duże miasto (np. Szczecin).

.

•i

2. Koncepcje rozwiązań organizacyjnych

Racjonalna organizacja procesów administrowania w aglomeracjach stwarza poważne problemy⁴¹. Niewystarczające są próby rozwiązania tych problemów jedynie w drodze wyrównawczych mechanizmów finansowych. Może to bowiem dotyczyć jedynie części wzajemnie wymienionych świadczeń, ponieważ znaczną ich część nie da się precyzyjnie określić w kategoriach pieniężnych, a jedynie szacunkowo. Ale przede wszystkim w ten sposób nie można ukształtować trwałego organizacyjnego mechanizmu współdziałania w jednolitym przestrzennie organizmie społeczno-gospodarczym. W aglomeracjach pojawia się nowa ważna funkcja, funkcja integracyjna, która wymaga odpowiednich form organizacyjnych. Formy te zależą w dużym stopniu od struktury przestrzennej aglomeracji.

W praktyce wykorzystywane są instrumenty prawne współdziałania międzykomunalnego. W dużym stopniu są to te same instrumenty, które stosuje się w celu podnoszenia zdolności małych gmin do wykonywania zadań publicznych, a więc:

(1)    porozumienia międzygminne,

(2)    związek celowy dobrowolny (jedno- lub wielocelowy),

(3)    związek obowiązkowy powołany na podstawie ustawy lub w drodze ustawy,

(4)    stowarzyszenie gmin,

(5)    spółki prawa handlowego⁴¹.

Wymienione wyżej formy mogą być przydatne w organizowaniu działalności administracyjnej w aglomeracji pod warunkiem, że poszczególne jej elementy osiągnęły odpowiednio wysoki stopień wewnętrznej integracji. A więc w takich aglomeracjach gdzie pokrywanie się zakresu świadczeń poszczególnych gmin jest wysoki oraz dotyczy to dużej ilości gmin. Nie ulega wątpliwości, że podstawowym problemem, który trzeba rozwiązać w zamkniętych obszarach urbanistycznych jest zaplanowanie na relatywnie niewielkim obszarze wszystkich niezbędnych funkcji (mieszkania, praca, komunikacja, oświata, wypoczynek, zdrowie itd.), i to w odpowiedniej ilości i we właściwym miejscu⁴³.

Dlatego też szczególnego znaczenia nabiera problem wspólnego planowania. Generalnie kompetencjami władczymi w zakresie planowania dysponują organy gmin, powstaje zatem potrzeba koordynacji planów w obrębie aglomera-

40} Eberhardt P., Herman St., s. 144-145.

41)    Por. Sobczak K., Zarządzanie gospodarką narodową w warunkach koncentracji produkcji, Katowice 1974, s. 176 i nast,

42)    Por. Kieres L., Związki i porozumienia komunalne, ST 1991, nr 10, s. 4-5.

43)    Por. Seele G., Die Verwaltung der Verdichtungsraume, Bonn 1983, s. 76-83.

cji. Współdziałanie w zakresie planowania jest w aglomeracjach zagadnieniem o szczególnej wadze¹.

Nie wystarcza jednak samo planowanie, konieczne jest także zapewnienie wykonania ustanowionych planów. Użyteczny instrument w tym zakresie stanowi instytucja związków międzygminnych. Ramowość regulacji ustawowej powoduje, że instytucja ta może być ukształtowana w zależności od charakteru poszczególnych aglomeracji.

Jeśli natomiast integracja w aglomeracji osiągnie poziom, który powoduje, że większość kompetencji przechwytuje związek powstają warunki do utworzenia jednolitej struktury przestrzennej. Wątpliwe jest jednak czy jest to możliwe w aglomeracjach wielocentrowych, gdzie z natury rzeczy będzie występował opór przeciwko powołaniu jednej megagminy. Także w aglomeracjach dwucentrowych procesy integracyjne, które stwarzają warunki powołania jednolitej struktury przestrzennej są powolniejsze. W przypadku aglomeracji powołanie jednolitej struktury przestrzennej zawsze będzie rodził różnego rodzaju opory. Dużym zintegrowanym aglomeracjom można nadać status województwa samorządowego o większej lub niniejszej samodzielności. A zatem w aglomeracji o takim statusie realizowano by zadania gminy, powiatu i województwa samorządowego, natomiast wspólny - byłby dla województwa miejskiego i ziemskiego - rządowy organ administracji zespolonej (wojewoda). Natomiast statut regulowałby szczegółowo wewnętrzny ustrój aglomeracji.

3. Aglomeracja śląska - problemy ustrojowo-prawne

W obrębie województwa śląskiego znajduje się wysoce zurbanizowany i zindu-strializowany obszar, który kiedyś określano jako Górnośląski Okręg Przemysłowy. Stosując bardziej adekwatne pojęcie, obszar ten można określić jako aglomerację lub właściwie konurbacje śląską. Aglomeracja śląska swą strukturą przestrzenno--osadniczą i charakterem gospodarki (przemysł ciężki i wydobywczy) przypomina Zagłębie Rury z połowy ubiegłego wieku.

Stosując w dużej mierze umowne kryteria, do aglomeracji śląskiej w ścisłym tego słowa znaczeniu można zaliczyć następujące miasta: Bytom, Chorzów, Gliwice, Katowice, Mysłowice, Piekary Śląskie, Rudę Śląską, Sosnowiec, Siemianowice Śląskie, Świętochłowice, Tychy, Zabrze. W miastach tych zamieszkuje około 1900 tys. mieszkańców, co stanowi ok. 40% wszystkich mieszkańców województwa śląskiego, których jest ogółem 4 800 tys. Obszar województwa śląskiego wynosi 12 tyś. km². Wyżej wymienione miasta składające się na aglomerację śląską, mają status prawny powiatów grodzkich, które jednak nie są stolicami powiatów ziemskich z wyjątkiem Gliwic. Obszar tych miast wynosi około 800 km², co stanowi około 7% powierzchni województwa. Gęstość zaludnienia kształtuje się w granicach 240 osób na kilometr kwadratowy. Porównywalną z aglomeragą śląską jest jedynie aglomeracja warszawska, którą zamieszkuje około 1650 tys. mieszkańców, na obszarze około 500 km², zaś gęstość zaludnienia wynosi 350 osób na kilometr kwadratowy.

1

For. Wegl H„ Ansatze zu einer neuen Raumordnungspolitik, DÓV1983, nr 3, $. 262 i nast.