Socjologia Kosi�skiego (11)

1    metodologią, socjologii rcligii, socjologii moralności i prawa, socjologii przestępczości i socjologia ekonomiczna.

Z wyjątkiem ostatniej wymienione subdyscypliny socjologiczne do dus zachowały te niewiele zmodyfikowane nazwy. Specjalizacja socjologii byk koniecznością wynikającą ze zróżnicowania badanych przez nią faktów, zjawisk i procesów społecznych. Wymagało to od badaczy pogłębionej i specjalistycznej wiedzy oraz umiejętności metodologicznych. Durkheim preferował pogląd, że „Nadszedł dla socjologii moment wyjścia

2    ogólników i przejścia do specjalizacji" [127]. Tezę tę konsekwentnie rozwijał i w różnych okolicznościach gruntownie uzasadniał.

Założyciel „Rocznika Socjologicznego” i pierwszej we Francji katedry socjologii stworzył nowoczesną i znaną w świecie francuską szkołę socjologiczną, reprezentującą socjologizm, który we francuskiej myśli społecznej rozwijał się od XVIII w. Głównym jego założeniem jest twierdzenie, ze jednostkowe zjawiska psychiczne są całkowicie wyznaczone przez społeczeństwo, w którym żyje dana jednostka. Nie tylko rzeczywistość psychiczna, ale i cały świat materialny są — według socjologistów — wytworem rzeczywistości społecznej. „Społeczeństwo w tej teorii wyrasta na jakiś twór ponadludzki, panujący nad jednostką..., a socjologia badająca to społeczeństwo urasta do wielkości nauki najważniejszej..., przynajmniej wśród nauk humanistycznych” [127, s. 302]. Durkheim wzbogacił teorię socjologiczną, istotnie przyspieszył proces instytucjonalizacji i specjalizacji socjologii oraz umocnił socjologizm jako jeden z ważniejszych w tej nauce kierunków. Wykształcił wielu wybitnych socjologów, wśród nich Polaka Stefana Czarnowskiego (1879—1937), którzy — podobnie jak mistrz — uważali, że socjologia nie tylko rejestruje fakty, ale stara się je wyjaśniać. Dorobek teoretyczny i organizacyjny Durkheima, autora wielu znakomitych prac, z których wydane po polsku w 1968 r. Zasady metody socjologicznej stanowią ważny wkład w przekształcenie się socjologii w dyscyplinę uniwersytecką.

Głównym twórcą socjologii był August Comte, lecz nauką uniwersytecką uczynił ją dopiero Durkheim. Należy tu expressis verbis stwierdzić, że wobec powstającej w połowie XIX w. socjologii manifestowano przeważnie negatywne postawy i stanowiska. Utożsamiano ją najczęściej z ideologiami nawołującymi do królobójstwa i innych radykalnych działań reformatorskich, zagrażających autokratycznym monarchiom i despotycznym władcom. Sądzono tak zapewne dlatego, że zwolennikami nowej nauki o strukturze i funkcjonowaniu społeczeństwa byli przeważnie my-

*    ślidele społeczni postulujący w swoich publikacjach i działalności refor-

U    matorskiej zmianę ustroju politycznego, a niekiedy i gospodarczego.

*    W krajach autokratycznych nową naukę o społeczeństwie, zwaną później g socjologią, często propagowano pod różnymi kryptonimami, co utrudniało

jej wejście do programów uniwersyteckiego kształcenia.

Do powstającej socjologii z nie mniejszą dezaprobatą niż autokratyczni władcy odnosili się reprezentanci innych nauk społecznych i humanistycznych, zwłaszcza historycy, etnografowie, psychologowie, prawnicy i ekonomiści. Sądzili oni, że rodząca się nauka społeczna ograniczy i osłabi pozycję ich dyscyplin.

Można nawet zaryzykować twierdzenie, że narodzinom i początkowym dziejom socjologii towarzyszyło liczniejsze grono przeciwników niż autentycznych sympatyków. Wyjaśnia nam to przedłużający się proces narodzin i akceptacji socjologii jako nauki, uwieńczony akademicką nobilitacją. Tak rozumiana nobilitacja socjologii w niektórych krajach zachodnioeuropejskich i w Stanach Zjednoczonych stała się faktem historycznym pod koniec XIX lub na początku XX w., natomiast w wielu innych krajach dopiero w ostatnich dziesięcioleciach. Są jednak jeszcze i takie kraje, zwłaszcza o totalitarnych ustrojach i autokratycznych rządach, gdzie socjologia do dziś nie uzyskała statusu nauki samodzielnej i uniwersyteckiej.

5. MAX WEBER I INNI SOCJOLOGOWIE NIEMIECCY PRZEŁOMU

XIX I XX W.

Szkicowe przedstawienie dziejów socjologii nie może pominąć roli, jaką w nich odegrali socjologowie niemieccy przełomu XIX i XX w. Ograniczymy się do zasygnalizowania dorobku czterech najwybitniejszych i najbardziej reprezentatywnych badaczy dla socjologii niemieckiej tego okresu.

Pierwszy z nich Wilhelm Dilthey (czyt dyltai; 1833—1911), będąc wybitnym filozofem i metodologiem nauk humanistycznych, z dezaprobatą odnosił się do socjologii uprawianej w duchu pozytywistycznym, czyli takim, jaki nadali jej Corate i Spencer. Wychodził on bowiem z założenia, że socjolog, badając zjawiska społeczne mające de facto psychiczną naturę, musi przede wszystkim starać się o ich właściwe zrozumienie. Możliwe jest to jedynie dzięki intuicyjnemu wczuwaniu się badacza w istotny sens postrzeganych zjawisk społecznych. Zjawiska te — zdaniem Diltheya — należy badać identycznie jak badano wówczas zjawiska psychiczne, czyli głównie introspekcyjnie, a nie drogą indukcji, jak zalecał twórca psychologii eksperymentalnej Wilhelm Wundt (1832—1920), który w roku 1879 założył w Lipsku pierwsze w świecie laboratorium psychologii eksperymentalnej.

Dla Diltheya zrozumienie zjawisk społecznych polegało nie tyle na wewnętrznym doświadczeniu i przeżyciu, bowiem to nie jest możliwe, ile na licznych operacjach myślowych pozwalających usytuować badany fakt w kontekście czy też w ramach szerszej całości: języka, kultury, systemu społecznego czy politycznego itp. Uczony ten optował za socjologią humanistyczną i za kierunkiem psychologicznym będącym antytezą socjo-logizmu.

3 — Socjologia ogólna 33