Image 05 (11)

3. Metodologia historii a dyscypliny historyczne

Mówiliśmy już o podziale czy raczej działach ogólnej metodologii obejmujących poszczególne dyscypliny naukowe (fizyka, biologia, geo-gra-fia, nauki matematyczno - fizyczne itd.). Nauka historyczna, podobnie jak cala nauka, dzieli się również na różne kierunki badawcze, czyli dyscypliny historyczne, do których między innymi należą: historia polityczna, historia społeczna, historia gospodarcza, historia państwa i prawa, historia kultury materialnej, historia sztuki, historia wychowania, historia wojska i inne. Każda z tych nauk posiada wyodrębniony przedmiot badań obejmujący określoną dziedzinę procesu dziejowego i każda z tych nauk posługuje się, obok ogólnohistorycznych, właściwymi dla niej metodami badawczymi, odpowiadającymi właściwościom przedmiotu badań i charakterowi materiału źródłowego.

Można więc powiedzieć, że tak jak w przypadku metodologii ogólnej wyróżniają się jej poszczególne działy charakteryzujące różne nauki szczegółowe, tak w przypadku historii występuje ogólna metodologia historii dzieląca się na działy różnych dyscyplin historycznych. Ogólna metodologia historii (będąca częścią składową metodologii nauk), posiadając wypracowaną metodykę badań całości dziejów, rozważa i analizuje sprawy w szerokim zakresie, niezależnie od zagadnień rozpatry wanych już bardziej szczegółowo przez różne dyscypliny historyczne. Zajmuje się więc sposobami rekonstrukcji przebiegu dziejów w całej ich rozciągłości. Podobnie jak ogólna metodologia nauk nie interesuje się osobliwościami różnych szczegółowych dyscyplin naukowych, tak metodologię historii również nie interesują osobliwości wynikające z poszczególnych dyscyplin historycznych i wypracowanymi przez nie metodami badawczymi. Nie znaczy to wcale, że są jej zupełnie obojętne, interesują ją przypadki nowych czy udoskonalonych metod badawczych wykrywanych przez poszczególne dyscypliny. Nie chce i nie może tylko wnikać w problematykę specjalną dyscyplin szczegółowych. W większym natomiast zakresie czerpią z doświadczeń i wypracowanych sposobów badawczych ogólnej metodologii historii poszczególne dyscypliny historyczne.

Z szeregu różnych nauk historycznych największe postępy w rozwijaniu rozważań metodologicznych osiągnęły historia polityczna, historia gospodarcza, historia nauki wraz z historią historiografii, historia wychowania oraz historia wojskowości. Pozostałe dyscypliny historyczne stoją daleko w tyle w rozważaniach metodologicznych i wypracowaniu metod badawczych. Największe osiągnięcia w dziedzinie metodologii

posiada historia gospodarcza, która dysponuje obecnie pokaźna liczba prac poświęconych zagadnieniom ogólnym. Na gruncie polskim wyróżnia się praca W. Kuli: Problemy i metody historii gospodarczej (1963). Znaczne osiągnięcia na polu metodologicznym osiągnęła historia wojskowości, wspomnieć tu należy dwu autorów prac z lego zakresu S. Herbsta (Historia wojskowa, treść, dzieje, metoda, metodologia), 13. Miśkicwicza (O metodyce badań historyczno - wojskowych).

4. Metodologia historii a hcrcustykn

Na końcu rozważań tego rozdziału wypadnie nam się ustosunkować do zakresu zainteresowań metodologii historii hereustyką, czyli pomocniczymi naukami historii. Hereustyką - słowo pochodzenia greckiego heurisko - wynajduję, termin ten przyjął się w historii dla oznaczenia wiadomości o materiałach historycznych, icli rozmieszczeniu i sposobach wyszukiwania i zbierania. Znaczenie hereustyki podkreślał już Lelewel (1822) stwierdzając, że zadaniem jej jest poznanie (zrozumienie) źródeł. W. Semkowicz rozwijając tę myśl stwierdził, że nauka ta „służy historykowi jako niezbędna przy odczytywaniu, zrozumieniu, określenia czasu i miejsca zdarzeń, tudzież przy krytycznej ocenie źródła historycznego”. III landelsman, który hcuryslykę włączył jako część składową do metodologii historii, potwierdza jej ogromne znaczenie jako wiedzy praktycznego zbierania materiałów oraz informacji o źródłach istniejących, ułatwiającej znacznie pracę historykowi w jego procesie badawczym. Trudno nie przyznać racji autorowi „Historyki”, rzeczywiście ułatwienia te są znaczące, stanowią one bowiem punkt wyjścia do badań historycznych, nie tylko ukierunkowują i wskazują, gdzie, można szukać niezbędnych informacji o przeszłości w źródłach i uaedzy pozaźródlowcj, lecz także określają technikę zbierania i porządkowania materiałów przez przeznaczonych do rekonstrukcji określonego badaniem odcinka dziejów. Zgodzić się jednak wypada z J. Topolskim, że mimo tych niezaprzeczalnych walorów- herc-ustyka w-ińna być w znacznej części wyłączona z rozważań ogólnej metodologii historii. Metodologię historii interesuje głównie walor poznawczy reguł najogólniejszych krytyki źródeł wynikający z ustaleń nauk pomocniczych, np. genealogii, palcogralii, chronologii itd. Nie są natomiast przedmiotem rozważań metodologii informacje i wskazówki dotyczące zbierania i porządkowania materiałów oraz gdzie szukać źródeł o przeszłości.

' i

\

17