Socjologia Kosi�skiego (23)

Dobowe, tygodniowe życie, a nawet całą biografią człowieka można an«. litować Jako wypełnianie splotu najrozmaitszych ról, które częściowo wykonujemy równolegle, a częściowo w odpowiedniej kolejności i hie* di rarchii. Od jakości i zakresu realizacji ról zależy funkcjonowanie społe-K    cwństwa. jego gospodarki, administracji, kultury czy obronności. Od

k<    osobowościowych czynników każdego człowieka, w tym głównie od jego

m różnorodnych ról, zależy stopień realizacji celów jednostkowych i ogól-ca nonarodowych.

łe    Oprócz kulturowego ideału osobowości i roli społecznej do omówienia

si«    pozostały obie jaźnie, będące ważnymi składnikami osobowości społecz-

kc    nej. Jaźń jest rozumiana jako sposób widzenia samego siebie, zależnie

R* od „społecznego lustra”, które interesująco, podobnie jak i osobowość, n< ujmuje A. Fodgórecki.

b

^    6. CZTERY WERSJE SAMEGO SIEBIE, CZYLI CZTERY JAŹNIE

Człowiek pełniąc różne role, zwłaszcza zaś konfliktowe, czyli takie, _n( które częściowo lub całkowicie się v wyklucza ją, niejednokrotnie przeży-_m wa sytuacje polegające na swoistej rozmowie z „samym sobą”. Wówczas Hj daje znać o sobie poczucie istnienia jakiejś „wewnętrznej istoty”, zwanej jaźnią lub sumieniem. Jednostka zastanawiając się nad samym sobą— _0I    zdaniem A. Podgóreckiego — widzi się, zależnie od „społecznego zwier-

n;    ciadła”, w czterech wersjach, czyli jaźniach, jakimi są: 1) jaźń pierwia-

łą stkowa, 2) fasadowa, 3) odzwierciedlona, 4) zobiektywizowana [101].

Jaźń pierwiastkowa jest najbardziej osobistym, wewnętrznie własnym poglądem na siebie bez względu na to, co sądzą o nas inni ludzie i jak nas traktują. Jest ona przeciwieństwem jaźni odzwierciedlonej, będącej cudzym spojrzeniem na nas. O własnej jaźni pierwiastkowej wyrażamy się wówczas, gdy mówimy: -ja wiem, na co mnie stać, znam siebie najlepiej i wiem, jak mogę postąpić w: takiej a takiej sytuacji. _n.    Jaźń jasadowa, która przyjęła nazwę od fasady ważnych budowli,

5)    przejawia się w reklamowaniu własnej osoby. Mało osób publicznie przy-

sf    znaje się do posiadania takiej jaźni, ale    samochwalstwo,    tytułomania,

d;    powoływanie się na koligacje z ważnymi i    wielkimi ludźmi    (w sensie za-

s.    sług), szminkowanie się, modny strój itp.    są właściwością    „normalnych

ludzi”. Te i inne wzory zachowań w jakiejś mierze są reklamowaniem samego siebie bez względu na subtelność ich stosowania.

Trzecią z kolei w analizowanej koncepcji jest jaźń odzwierciedlona. Zawiera w sobie elementy opisowe, które dotyczą wyobrażeń jednostki o tym, co inni o niej sądzą.

Jeżeli ktoś odrzuca podsuwaną mu wersję jaźni odzwierciedlonej,

Oh

a jest przekonany o swojej jaźni fasadowej, nazywamy go mitomanem. Dysonanse osobowości często są spowodowane rozdźwiękiem między tre-

ścią oceny globalnej lub treścią pożądaną, jaką sugeruje jaźń fasadowa, a treścią jaźni odzwierciedlonej.

Jaźń zobiektywizowana, jako czwarta z charakterystycznych i wyróżnionych w omawianej koncepcji Podgóreckiego, jest sumą wiedzy, mądrości i doświadczenia, które dana jednostka zdobyła w procesie socjalizacji i dalszego rozwoju osobniczego. Jaźń ta stanowi najbardziej trafne spojrzenie na samego siebie i swoją globalną ocenę.

Wielu badaczy za pożądane uważa zjawisko zwane integracją osobowości, pojmowane jako brak podstawowego dysonansu pomiędzy całością oceny jaźni pierwiastkowej a pozostałymi wersjami jaźni, czyli fasadową, odzwierciedloną i zobiektywizowaną. Integracja osobowości społecznej zależy w dużym stopniu od przyjmowanych i pełnionych ról, spójności uznawanego systemu wartości i innych czynników.

Niekiedy, jak twierdził K. Dąbrowski, mamy do czynienia ze zjawiskiem pozytywnej dezintegracji osobowości, którego istota wyraża się w tym, że braki w jednej sferze osobowości są z nadmiarem kompensowane w innej. Zjawisko pozytywnej dezintegracji osobowości często daje się dostrzec wśród wielkich twórców i innych jednostek bardzo wybitnych w jednej dziedzinie, przy jednoczesnym niedorozwoju w innych obszarach osobowości i aktywności ludzkiej.

Problematyka osobowości jest interesująca poznawczo i doniosła praktycznie. Umiejętność szybkiego i trafnego poznania osobowości osób z najbliższego otoczenia ułatwia nam właściwe diagnozowanie ich zachowania i postępowania, a tym samym i współżycia z nimi, bez względu, czy są to członkowie rodziny, koledzy, czy współpracownicy.

7.

TYPY OSOBOWOŚCI

fi

Osobowość społeczna jest wypadkową oddziaływania rozmaitych czynników kulturowych. Jedne z nich mocniej, inne natomiast słabiej wpłynęły na kształt osobowości będącej niepowtarzalną indywidualnością. Każdy jest nieco inną osobowością, ale spotykamy jednostki o zbliżonym syndromie cech psychospołecznych. Pozwalają one badaczom, w oparciu o różne podstawy, wyróżnić odpowiednie typy osobowości.

101

W dziejach nauki najwcześniej i najbardziej znanej typologii osobowości dokonał Hipokrates, żyjący w V wieku p.n.e. Ten słynny twórca medycyny biorąc za podstawę temperament, czyli de facto biologiczną właściwość jednostki, przejawiającą się w sile i szybkości reagowania człowieka na bodźce oraz powstrzymania się od działań sprzecznych z uznawanymi normami i wzorami, wyróżnił takie typy osobowości, jak: 1) sangwinik, czyli człowiek z osobowością o żywym i zmiennym usposobieniu; 2) melanćholik — mało uczuciowy i mało aktywny; 3) chole-ryk — pobudliwy i mało wytrwały w działaniu; 4) flegmatyk — mało pobudliwy, lecz wytrwały i konsekwentny w działaniu.