utopia4

nie większe, niż wygranie losu na loterii. Skala rnojf liwości stale się jednak rozszerza, toteż nie każdy, tyj nie zadowala się możliwościami aktualnie istniejący; mi, tym samym zajmuje się mrzonkami. Może to by{ po prostu człowiek bardziej od innych przewidują^^! Z tego powodu niektórzy autorzy istotę utopii skłony byliby widzieć w antycypacji, podczas gdy in| do obiegowej formuły „nie da się urzeczywistnić” do. dają: „ani teraz, ani nigdy” i „w całości”. Modyfil^ cje te w żadnym razie nie likwidują wszakże trudnoi ci.

Omawiana zawodność wydalanych na gorąco ocą programów i poglądów ze względu na ich „utopijnoś? skłania do wniosku, iż oceny takie mogą być zasadni} wydawane jedynie z odpowiednio dużej perspektyw historycznej, która pozwala odróżnić twórcze idee oi mrzonek, pomysły przedwczesne od niewczesnych. Ali i takie rozwiązanie budzi uzasadnione obiekcje. Wj*. maga ono mianowicie przyjęcia założenia, które by. najmniej oczywiste nie jest, że to wszy'stko, co zreali zowane nie zostało, tym samym zrealizowane być nii mogło; każda sprawa przegrana, przegraną konieczni być musiała. Słusznie zauważa B. F. Skinner, „[...] di

gdzie z punktu widzenia późniejszego rozwoju pewne rozwiązania jawią się jednoznacznie jako ślepe uliczki, którymi nauka czy technika pójść w żadnym razie nie mogła. Nie musi ono być prawdziwe w stosunku do dziejów politycznych i społecznych. Przejście do porządku dziennego nad tą „historiozoficzną” wątpliwością nie czyni zresztą sprawy mniej skomplikowaną, samo bowiem stwierdzenie, iż coś nie zostało (i nie mogło zostać) urzeczywistnione, bywa w najwyższym stopniu niejasne.

Co to znaczy, że jakiś projekt okazał się w tym znaczeniu „utopijny”? Jeżeli kwalifikacja ta ma dotyczyć całości takiego projektu, to uzasadnione będzie pytanie, czy jakiekolwiek szersze projekty przekształcenia rzeczywistości bywają realizowane w pełni i zgodnie z zamierzeniami swoich twórców. Co najmniej od czasów Hegla truizmem jest pogląd, że rezultaty ludzkiej działalności nie odpowiadają nigdy dokładnie celom, jakie stawiali sobie ludzie wówczas, gdy ową działalność podejmowali. Zmienność i opór przekształcanego świata, niemożliwość przewidzenia wszystkiego, sprawiają, iż żadne słowo nie staje się ciałem

uyK,    —------------------ ----- bez rozlicznych metamorfoz i niespodzianek Z w>el-

wody historyczne zawsze świadczą przeciwko szanso! _{kich chmur spadają często maJe de}^PS2Cze podczas d

powodzenia nowości; taki już jest wydźwięk historii _{z kropli niespodziewanie robią się potoki}’ ^P " "    '

Odkrycia naukowe i wynalazki wydają się nieprawdo _{Nje jest to wcale wyróżniająca cecha ŚU utQ}_ podobne - i na tym właśnie polega sens odkrycia; -_jnej>, _{Los tafe}. _{jegt    wszelkich}

_w ___. , j---j    pugicimuwu

„realistyczne” wykazują nawet stosunkowo największą skłonność do odchylania się od swoich założeń

------_{cb; a} to z tego powodu, że ich rzecznicy za-

góry konieczność przystosowywania się do oznadl nieuchronnie zmiennych warunków.

Czyż jakikolwiek wielki polityk zrealizował w całości swój program, a zwłaszcza swój program pozytywny? W pewnym sensie powiedzieć można, iż

wynalazku. A jeśli nawet planowa gospodarka, dobj ^ _projektów, przy czym koncepcje programowo

czynna dyktatura, perfekcjonistyczna społeczność i w —------„    -----.    .    . ^P 8

ne utopijne zamierzenia poniosły klęskę, musimy ps

miętać, że upadały także kultury, w których nie tg _{wyjściowych) a to z teg}o _powodu] _{że ich rzeczni za} planowej gospodarki, dobroczynnej dyktatury ani d$ _kj_acj_ają -»    •

żenią do doskonałości. Porażka nie zawsze błąd [...]”⁷.

Założenie, że porażka oznacza błąd jest zapeww prawdziwe w stosunku do historii nauki czy techniM

19

18