historia dyplomacji (352)

znacznie większy zastęp ..posłów, -nii na. poprzednich sejmach. Wszystko To przycżJrhHó się do kieski polityki królewskiej i ~za7amańla się systemu wpływów rosyjskich już w pierwszych tygróniach sejmu.. Trafnie przewidział to Stackelberg, gdy w końcu lipca 1788 r. przestrzegał swój dwór, że zbytnie wzmocnienie opozycji antykrólewskiej nie tylko udaremni przymierze, ale spowoduje upadek „influencji” rosyjskiej w Rzeczypospolitej. Z kolei zaś Potiomkim miał po tym zwalać winę za ów upadek na prokrólewską politykę Stackelberga, która nie dopuściła do zawiązania konfederacji po województwach pod batutą Branickiego i Szczęsnego Potockiego.

Najsilniejszy składnik magnackiej opozycji — ośrodek puławski, którego głową był Adam Kazimierz Czartoryski, a najbardziej rzutkim przywódcą politycznym — Ignacy Potocki, reprezentował orientację austriacką, \Vobec jednak ścisłego współdziałania Wiednia z Petersburgiem równało się to w praktyee_orięntącji.JMsyjskiej, zwłaszcza żę Czartoryski 1 Potocki pozostawali w sojuszu politycznym^ prżyjażni z hetma-ne^BraTnćkfm, reprezentującym jak najściślejsze związki z Rosją, tylko że~l5o~lTTffi' me „ambasadorskiej”, lecz „potiomkinowskiej”. Złe jednak potraktowanie Ignacego Potockiego w Kijowie, atencje Potiomkina dla Stanisława Augusta, spotkanie korsuńskie z cesarzem wskazywały na konieczność__szukania. jakichś innych zagranicznych protekcji. Stosunki zaT~Z''królem, po tzw. aferze dogrumowskiej były gorsze niż kiedykolwiek w przeszłości i kroki pojednawcze, które podejmował z ramienia stronnictwa królewskiego prymas Michał Poniatowski nie przyniosły żadnych rezultatów. Wprawdzie Puławy w okresie przedsejmowym współdziałały z Branickim i SzczęsnynTTotockim, ale jednocześnie w sekrecie dokonywały reorientacji na Berlin. W ułożonym po powrocie z Kijowa poufnym memoriale Ignacy Potocki stwierdzał, że dwór petersburski „rozszerza autorytet królewski w Polsce wychodząc z zasady, iż może być pewniejszy zależności króla aniżeli narodu”’. Obecnie zasadę tę przejął również i Potiomkin, „przekonany, że w razie wojny łatwo uzyska w królu sojusznika i że Polska dostarczy mu nie tylko żywności, ale również bardzo dobrą kawalerię”. Austria okazuje obojętność na wpływy rosyjskie w Polsce. W tej sytuacji interesem dworu berlińskiego winno być „umiarkować wpływ rosyjski i zapewnić Polsce rzeczywistość jej niepodległości”. Osiągnąć on to mógł, zdaniem Potockiego następującymi m.in. sposobami: „Nie dopuszczając do żadnego sejmu ekstraordynaryjnego, ani skonfederowanego, bez uprzedniego zbadania praw, które mają być wniesione. Wpływając przez swego ministra w Warszawie na opinię obywateli, a zwłaszcza posłów, senatorów i k°ⁿ" syliarzy [Rady Nieustającej! z Wielkopolski. Okazując za pośrednictwem tej samej drogi... obywatelom, prawdziwym patriotom, poważanie i życzliwość króla [pruskiego!. Obiecując tymże obywatelom pomoc i opiekę w wypadku, gdyby byli prześladowani za sprawy publiczne... Insynuując dworowi rosyjskiemu podejrzenia co do postępowania króla [polskiego) wobec polskich wolności przy okazji tych praw sejmowych czy rezolucji Rady, które nastręczą do tego sposobności”⁴⁵. Tak więc motywy wywodzące się z ducha polityki magnackiej czasów saskich wpłynęły w sposób istotny na zwrot orientacji obozu Puław, zwrot, który przyniósł niezwykle doniosłe skutki dla Polski.

Od sformułowania dezyderatów pod adresem dworu berlińskiego do uzyskania jego poparcia droga była jeszcze daleka. Potocki w czerwcu 1788 r. udał się przez Berlin do Pyrmontu, gdzie bawiła jego teściowa Izabela Lubomirska utrzymująca ożywione stosunki towarzyskie z przebywającą tam córką króla pruskiego. Nie wydaje się aby w podróży tej Potocki zdołał nawiązać jakieś kontakty polityczne z dworem berlińskim, podobnie jak i odwiedzający w tym mniej więcej czasie Berlin Adam Kazimierz Czartoryski. Było to raczej zamanifestowanie pewnej postawy i dążenie do wywołania wrażenia, iż posiada się protekcję zagranicznego mocarstwa. Podobnym manewrem było zwracanie uwagi społeczeństwa na potrzebę liczenia się z Prusami. Stanisław August twierdził, że Ignacy Potocki od momentu wybuchu wojny tureckiej „wielkie ścisłości zawierał z Buchholtzem i wszędzie predykował, że najbardziej nam się należy obzierać na króla pruskiego”⁴⁴ i że on i inni Potoccy byli propagatorami obiegających Polskę na początku 1788 r. pogłosek o rzekomych agresywnych zamiarach Prus. Dwór berliński dopiero po zakomunikowaniu przez Stackelberga projektu jmzymięrjs polskn-rpsyjskipgo 7-dpęydował się na rozpoczęcieswej^„polskiej” poli-t^Tui zaczął myśleć o tworzeniu własnego stronnictwaT Początkowo jednak chciał je oprzeć na kilku ^magnatach, którzy na krótko przed sejmem zgłosili swe oferty przeszkadzania przymierzu. Byli to: zrujnowany i nie mający żadnych niemal wpływów magnat wielkopolski Antoni Sułkowski, gotów na wszelkie usługi i hetman litewski Michał Ogiński (obiecujący współpracę Karola Radziwiłła) człowiek próżny, a niemądry, mający jednak pewną, acz niewielką klientelę na Litwie. Po rozpoczęciu jednak sejmu, w bliżej nie znanych okolicznościach doszło do nawiązania współpracy między protektorem pruskim a działaczami opozycji antykrólewskiej spod znaku Puław, a również i stronnikami Branickie-go. Na czele stronników Branickiego, stał jego siostrzeniec Kazimierz Nestor Sapieha, wybrany (na życzenie rosyjskie) marszałkiem litewskim zawiązanej na sejmie konfederacji generalnej. Do współpracy tej doszło dlatego, że dwór petersburski nie poszedł na postulaty opozycji w zakresie polityki wewnętrznej — „Panowie Potoccy — informował

⁴³    E. Rostworowski, Sprawa aukcji, s. 131 - 132.

⁴⁴    Stanisław August do Szymona Corticellego, 19 IV 1788, [w:) J. Michalski, Sejmiki, cz. 1, s. 64.

}

631