wokół psychomanipulacji0007

46 WOKÓŁ PSYCHOMANIPULACJI

a takie z informacją o metodach przesłuchiwania nieletnich świadków. Ostatecznie sędziowie uznali, że na podstawie złożonych zeznań nie można wydać wyroku o winie oskarżonego.

Varendonck przy okazji tej sprawy domagał się, aby w sądach zrezygnować z dzieci jako świadków i niewątpliwie przyczynił się do rozpowszechnienia, niestety na wiele lat, bardzo sceptycznej postawy wśród prawników i psychologów sądowych na temat wartości dowodowej zeznań dzieci. Dzisiaj możemy powiedzieć z całą pewnością, że był to postulat idący zbyt daleko. Nie stawiamy pytania czy dzieci mogą zeznawać w sądzie jako świadkowie, ale raczej jakie warunki muszą być spełnione, aby ich zeznania uznać za wiarygodne. Zaskakujące jest to, że nadal aktualne pozostają spostrzeżenia Varendoncka na temat różnych form manipulacji stosowanych podczas przesłuchiwania dzieci. Wydawałoby się, że coś takiego było możliwe dawno temu i dzisiaj nikt już w taki sposób z dziećmi nie rozmawia. Byłoby to jednak mylne przekonanie, ponieważ problem ten pojawił się w nowym kontekście w latach 80. i 90. ubiegłego wieku.

Wtedy właśnie w sądach (szczególnie w USA, ale także w Europie Zachodniej) zaczęła gwałtownie rosnąć liczba spraw o seksualne molestowanie dzieci. Gdyby przyjąć z góry, że zeznania dzieci nie są wiarygodne, jak chciał tego Varendonck, to byłyby one całkowicie bezbronne wobec swoich prześladowców. Najczęściej w przypadkach tego typu przestępstw nie ma dowodów rzeczowych, które mogłyby przesądzić o winie podejrzanego ani żadnych innych świadków oprócz domniemanej ofiary nadużycia. Sąd musi więc rozstrzygnąć, czy uznać zeznanie dziecka czy też dać wiarę oskarżonemu, który wszystkiemu zaprzecza. Jak ma to zrobić? Powołuje psychologa, któremu najczęściej zadaje dwa pytania. Czy zeznanie dziecka jest wynikiem jego fantazji lub konfabulacji. Czy dziecko kłamie. Jak psychologowie znajdują odpowiedź na te pytania? Niektórzy z nich stosują w takim przypadku metody, które oparte są na założeniu, że nadużycie seksualne można diagnozować na podstawie tzw. syndromu dziecka wykorzystanego seksualnie. Są oni przekonani, że powołując się na występowanie symptomów tego syndromu mogą udzielić odpowiedzi na pytania postawione przez sąd. Oto fragment tego rodzaju psychologicznego orzeczenia:

„Stwierdza się, że dziecko zostało wykorzystane, ponieważ występują u niego zachowania i uczucia typowe dla nadużycia seksualego: zachowania regresywne i kompulsywne, seksualizacja zachowania, silny lęk, niska samoocena i nagłe zmiany nastroju".

Z tego typu orzeczeniami nie zetknęliśmy się podczas analizowania akt spraw o nadużycie seksualne w archiwach sądowych i prokuratorskich z lat 80. i 70. (Draheim, 1995). W żadnym z nich psychologowie nie powoływali się na konsekwencje nadużycia seksualnego. Zapewne przyczyną tej zmiany w sposobie uzasadniania tego, że dziecko zostało wykorzystane jest rozpowszechnianie przekonań niektórych psychologów o następstwach nadużyć seksualnych. Niestety nie zawsze jest to rzetelne informowanie o wynikach badań, a także o tym, jakie są możliwości trafnego diagnozowania nadużycia na podstawie jego symptomów.