teoria literatury2

czych i ich różnych kierunkach, * jako swoisty do nich „wstęp", „prolegomena", *

Innym rysem teorii literatury wyodrębniającym ją od wszystkich dyscyplin literaturoznawczych, a związanym z taktem jej pierworództwa w ramach nauki o literaturze, jest to, iż od razu, bo już w Poetyce Arystotelesa, ukazała się w pełni swego charakteru naukowego, a więc jako usystematyzowana całość określonych orzeczeń o literaturze, uzyskanych — jak wspomnieliśmy — drogą spekulacyjnych uogólnień, wyprowadzonych z obserwacji literackiej bazy materiałowej — i to w jej szerokim zasięgu.

A idzie o nią tutaj jako o naukę, bo intelektualne zainteresowanie literaturą istniało już wcześniej, w V w. przed Chr., w dyskusjach sofistów, w dialogach Platona; ujawniło się w nich ono filozoficznymi przemyśleniami, nie skoordynowanymi jednak ze sobą w jakąś systematyczną całość, o co zresztą parokrotnie później próbowano się dla nich pokusić, zwłaszcza w imię estetyki czy filozofii sztuki.

Pełnia charakteru naukowego w pierwszych pracach z teorii literatury oznace nie tylko położenie solidnych fundamentów pod rozwój teorii literatury, ale także drogowskaz dla przyszłych badaczy konkretów literackich; nie będą oni bezradni wobec czegoś w badanym konkrecie, co nie zostało dotąd teoretycznie naświetlone, bo — mając za sobą szkołę Arystotelesa — rozeznają istotę swego kłopotu i sami, bądź z pomocą specjalisty, należycie go przezwyciężą. Tak więc teoria literatury dzięki swym solidnym fundamentom naukowym nie tylko pomaga innym dyscyplinom literaturoznawczym, ale może także — dzięki sobie samej — wzbogacić się ich wkładem.

Podobnie nie jest obojętne dla tych bratnich dyscyplin to, że teoria literatury od swego początku ustahłą^podstawowy zakres swej tematyki.! Poszczególne w mej tematy naukowe związały~się w niej w grupy tematyczne, te zaś — skłonne do pewnej samoistności — utworzyły w niej pewne działy, pozwalające poświęcić im oddzielne opracowania. Inspirowały one także konkretne badania literackie, których wyniki, określone silnie przynależnością do jednego z takich działów tematycznych, stawały się rykoszetem dodatkowym materiałem dla dalszych badań teoretycznoliterackich. [lak więc Poetyka Arystotelesa wyeksponowała jako swoje działy tematyczne: teorię utworu poetyckiego w jego ■strukturze, konstrukcji, formie, teorię rodzajów i gatunków literackich (gendfógięjporaz^zagactnienia tzw. kategorii estetycznych, komunikacji literackiej, percepcji odbiorczej. Tak więc jego Retoryka wyeksponowała teorię wymowy (odnoszącą się po części również do prozy literackiej), teorię językowych środków funkcji impresywnej i ekspresywnej wypowiedzenia, operowała swobodnie pojęciami figur i tropów. Instaurowała tym samym dział stylistyki. Tu trzeba podkreślić, że wyeksponowana przez teorię literatury stylistyka dzielnie zastępowała przez całe wieki w nauce o literaturze konieczne jej oparcie — jak to dziś widzimy — na lingwistyce, na której nau-

⁸ W związku z kierunkami w badaniach literackich por. także: Teoria badań literackich za granicą. Antologia, wybór, rozprawa wstępna, komentarze Stefanii Bkwarczyńskiej, Kraków t. I, cz. I —j 1965, cz. II — 1966, t. II, cz. I — 1974 cz. II — 1981. Idzie o owe rozprawy wstępne: Rzut oka na rozwój teorii badań literackich od kierunków romantycznych do postpozytywistycznych (t. I, cz. I, s. 9—50); Rzut oka na rozwój teorii badań literackich od przełomu antypozy-tywistycznego do roku 1945, rozdział I: Orientacje poetocentryczne i kulturocen-tryćzne (t. II, cz. I, s. 9—73); Rzut oka na rozwój teorii badań literackich od przełomu antypozytywistycznego do roku 1945, rozdział II: Orientacje ergocen-tryczne, rozdział III: Badania marksistowskie (t. II, cz. II, s. 9—157).

⁸ Stefania Skwarczyńska Wstęp do nauki o literaturze, op. cit., t. I.