Zdjęcie1204

226 fleksja

niejednokrotnie wywołuje trudności u użytkowników polszczyzny kulturalnej. Często pojawiające się błędy wymagają więc interwencji nauczyciela czy redaktora.

Oprócz wprowadzenia samych opozycji podręcznik gramatyki powinien dokładnie omówić zasady ich użycia. Funkcja formy jest bowiem czymś różnym od samego rozróżnienia formalnego. W wypadku omawianych leksemów dotyczy to zwłaszcza dwóch kategorii fleksyj-nych dla nich specyficznych, bo zasady dobierania wartości innych kategorii są podobne jak dla innych leksemów.

Osobnej dyskusji wymaga też przypisanie poszczególnym lekse-mom charakterystyki pod względem rodzaju selektywnego (np. [kto] ma rodzaj Ml, [co], [to], [wszystko] — N, [się]j — łączliwość z formami wszystkich rodzajów). Jest to jednak problem wykraczający poza temat niniejszego artykułu.

Zygmunt Saloni [w:] Acte Universitatis Lodziensis, Folia Linguistice 2,1981, s. 143-153.

AKOMODACJA SYNTAKTYCZNA

1. TRADYCYJNY OPIS ZWIĄZKÓW SKŁADNIOWYCH A EMPIRIA

W polszczyźnie jako języku fleksyjnym o tym, że dany ciąg stów tworzy konstrukcję składniową, decyduje charakterystyka gramatyczna odpowiednich form wyrazowych, a przede wszystkim — wartości określonych kategorii fleksyjnych.

Zacznijmy od tradycyjnej (szkolnej) interpretacji związków składniowych w poniższym wypowiedzeniu:

III Nasza mama kupiła wczoraj bez kłopotów rasowego i drogiego psa.

Składnia szkolna operuje, jak wiadomo, pojęciami związku zgody (Z), rządu (R) i przynależności (P). Oznaczając strzałkami zachodzenie związku składniowego między odpowiednimi formami wyrazowymi od tzw. wyrazu określanego do tzw. wyrazu określającego, otrzymamy dla wypowiedzenia III interpretację następującą:

121 z    R

'J' I |    |    ^

nasza mama kupiła wczoraj bez kłopotów rasowego i drogiego psa

1_IjL-PJf-    i—t _ III 11

^z i p i-    ¹—i-¹

W połączeniach nasza mama, rasowego psa oraz drogiego psa zachodzi zgoda w zakresie przypadka, liczby i rodzaju. Połączenie mama kupiła oparte jest na zgodności rodzaju i liczby. W połączeniu kupiła psa forma czasownikowa rządzi biernikiem. Wreszcie połączenia kupiła wczoraj i kupiła bez kłopotów oparte są na związku przynależności, gdy i brak w nich formalnego podporządkowania jednego składnika drugiemu.

Jak łatwo zauważyć, połączenia oparte na „zgodzie" lub .rządzie" przeciwstawiają się w sposób ostry połączeniom opartym na ..przynależności”. W szkolnym opisie składniowym przeciwstawia się ponadto związki zgody, rządu i przynależności jako związki podrzęd-n c związkom zachodzącym w połączeniach typu rasowego i drogiego. Połączenia takie opatruje się terminem związki współrzędne iw zasadzie się ich nie opisuje.

Drugim obok środków fleksyjnych czynnikiem ..związkowo! wór-czym" są, podobnie jak w innych językach, rozmaite słowa imerpreto-