0322

VI. 12.

LUDMIŁŁA.

305

po śmierci Narymonta Litwini i Żmudzini obrali sobie wielkim księciem Trojdena, czego zazdroszcząc mu Dowmont, zesłał nań sześciu siepaczów, którzy go w drodzffdo łaźni zdradliwie zamordowali. Wtedy to Rymont-Ławrasz, chcąc pomścić śmierć ojca, zrzucił suknię zakonną i stanął na czele wyprawy przeciw Dowmontowi. Pokonawszy go, odebrał mu część jego posiadłości, poczem zwoławszy starszyznę do Kierniowa, oświadczył, że wraca napowrót do klasztoru, i wezwał ją do wyboru innego wielkiego księcia. Wybór pacft na byłego marszałka Trojdena, Witenesa, herbu Kolumna, ojca Gedymina, Wszystkie niemal szczegóły tego opowiadania powtórzył Stryjkowski^{1 2}), który snąć z tego samego lub pokrewnego mu latopisu korzystał.

Całe to opowiadanie zawiera stek najrozmaitszych bałamuctw. Pomijając już tego rodzaju szczegóły, jak n. p. wzmiankę o herbach litewskich w owym czasie, o marszałkowstwie Witenesa i jego ojeowstwie wobec Gedymina³), o ojeowstwie Mścisława wobec Lwa, założyciela Lwowa; trzeba podnieść, że cała genealogia książąt litewskich jest z gruntu błędną, że zdarzenia, odnoszące się do dwu osób, ściągnięto tu częstokroć pod jedną osobą⁴), i że wreszcie w przeważnej części czyny przez pewne osoby zdziałane, przypisano innym osobom. Wszelako bez wartości opowiadanie Latop. Bychow. nie jest, i skoro tylko co do osób poczynimy odpowiednie poprawki, okaże się przeważna część faktów prawdziwą. I tak opisuje Latop. Hipac.⁵), że było w istocie dwu władców litewskich, żonatych z dwiema siostrami, król Mendog i kniaź Dowmont, i że po śmierci żony Mendogowej przybyła na jego dwór siostra zmarłej, żona Dowmonta, którą Mendog przemocą zatrzymał; zaczem Dowmont upatrzywszy stosowną chwilę, zamordował Mendoga r. 1263. Jak okazały nowsze badania⁶), współdziałał tu z nim Trojnat, ówczesny książę żmudzki. Z Latop. Hipac.⁷) wiadomo również, że był książę litewski, który się postrzygł na czerńca i zbudował sobie monastyr nad Niemnem koło Nowogródka, tylko że księciem tym nie był Rymont-Ławrasz, syn Trojdena, ale Wojszełk, syn Mendoga. Niemniej też podaje tenże latopis⁷), że Wojszełk (jak ów Rymont-Ławrasz) porzucił następnie życie klasztorne, a Latop. Nowogr.⁸), że przepędził Dowmonta, zabójcę swego ojca, z Litwy⁹). Wobec tego wiadomość, iż jeden z ówczesnych książąt litewskich ożenił się z córką księcia mazowieckiego, chociaż skądinąd niepoświadczona, nabiera wszelkich cech prawdopodobieństwa, tem bardziej, że pojawienie się jej trudnoby wytłomaczyć jakiemś nieporozumieniem, a nasuwa się tylko pytanie, czy (wobec stwierdzonych w tym kierunku bałamuctw) jest prawdziwą w odniesieniu do Trojdena.

W drugiej połowie XIII w. spotykamy na, Litwie dwu książąt podobnego (ale przecie odmiennego) nazwania, do których wiadomość ta przedewszystkiem może być odniesioną. Jednym z nich jest Trojnat, prawdopodobnie syn Erdziwiłła i siostry Mendoga¹⁰), książę naprzód wschodniej, a potem całej Żmudzi, przez pewien czas pozornie z Mendogiem w polityce zgodny, w istocie zaś zwolennik starego pogańskiego systemu, i już przez to samo stanowczy jego przeciwnik, wnet, obok Dowmonta, uczestnik morderstwa, dokonanego na Mendogu i jego synach (1263 r.) ^u), następca zamordowanego w wielkorządach Litwy, które jednak sprawował tylko krótko, zamordowany sam tegoż roku przez czterech koniuszych Mendoga w czasie, kiedy szedł właśnie do łaźni. Tę jego śmierć opisuje ze wszystkimi szczegółami Latop. Hipac. pod tymże rokiem, dając mu imię Treniata¹²), i dlatego nie można wątpić, że inną osobą jest wspomniany w tymże samym latopisie¹³) Trojden (Troyden), który po śmierci Wojszełka zasiadł na wielkoksiążęcym stolcu litewskim r. 1270, rządził jeszcze r. 1278, a panować miał w ogóle dwanaście lat, a więc do r. 1282. Otóż w Latop. Bychow. obie te osoby (jak wiele innych) pomięszane są ze sobą. I tak wylicza tenże latopis¹⁴) czterech braci Trojdena; o czterech braciach Trojdena mówi również i Latop. Hipac.¹³), tylko inaczej ich nazywa. Latop. Bychow.¹⁶) mieni go władcą gorszym od Antyocha, Heroda i Nerona; ten sam zwrot powtarza się dosłownie o Trojdenie w Latop. Hipac.¹⁷).

39

1

1) Kronika, wyd. warsz. 1766, 315. 317. — 2) p₀r. Wolff, Ród Gedymina 5. — 3) Por. Sz aranie wi cz, 0 latop.

2

kron, ruskich 43 uw. 1. — 4) str. 568. — 5) Latkowski, Mendog 127. — 6) Str. 568. — 7) Str. 569. — 8) Połn. Sobr.

3

III. 58. — ⁹) Na innem miejscu znajduje się w Latop. Bychow. opowiadanie o tych samych faktach, wszakże już, zgodnie

4

z Latop. Hipac., odniesione do właściwych osób. Por. Narbutt, Pomn. do dziej. Litwy 8. 9. — 1°) Latkowski, Mendog 24.

5

82. 97. — 11) Ibid. 127. — 12) Str. 569. — 13) Str. 574. 579. — 14) Narbutt, Pomn. do dziej. Litwy 11. — 15) Str. 574. —

6

16) Narbutt, Pomn. do dziej. Litwy 12. — 17) Str. 574.

7

Balzer, Genealogia Piastów.