001001

13

„rzeki do spuszczania i gęste i sposobne, tylko pracy i „dowcipu przyłożyć. Radził on połączyć i Wschód z Zachodem i morze Czarne z Baltyckiem przekopami Dźwi-„ny z Berezyną, która do Dniepru wpada, a w pięciu tyl-„ko milach obie od siebie płyną miejscami równemi i pia— „szczystemi i snadneini do robienia przekopów ³²).“ Za Augusta III był zamiar połączenia Warty z Wisłą przez rzekę pośrednią Bzurę. W trzecim roku panowania Stanisława Augusta wyszły na widok myśli o spławie rzek Polskich i Litewskich ³³). Zrobiono kanały Muchawiecki i Piński. Rada Nieustająca ³⁴) postanowiła złączyć przekopem Wartę z Pilicą. Z polecenia króla Stanisława Augusta jp. Naks miał bić kanał w zbliżeniu się nąjwiekszem rzek wzmiankowanych podług mapy jp. Folina ³⁵). Wiadome są trudności, które od tego zamiaru odwiodły ³⁶). Półkownik Pertes za pomocą ks. Rostana jezuity astronoma zrobił kartę liidrograficzną Polski dla Stanisława Augusta ³⁷), którą dla jenerała Komarzewskicgo Hadziewicz przerysował, i la w Paryżu wysztychowana została ³⁸). Prawo 1764 roku powierzyło Komisyi Skarbowej dozór nad rzekami spławnemi. Tadeusz Czacki własny nakład 10,000 Czerw. Złot. uczynił na wyrysowanie mapy hidro-graficznej Polski i Litwy z wyrażeniem biegu rzek wielkich i małych czterech tysięcy ośmiuset dziewiętnastu z oznaczeniem zakrętów, spadków i wszelkich pomocy lub przeszkód do ich spławienia ³⁹).

Podał ważne uwagi nad handlem Polski z Porta (Romańską przez morze Czarne, do którego Dniestr, Boh i Dniepr wtacza swe nurty. Rozciągłe wyłożył, jakich płodów ziemi Polska dostarczać mogła Tureckiemu państwu, jaka jest łatwość i trudność w ich dostawianiu, jakie przeszkody ułatwiać należy, jakie traktaty zaręczały Polakom bezpieczeństwo handlu, jakie objaśnienia lub dodatki do dawnych umów umieszczać wypada. Tak ważne i trudne badania Czackiemu łatwo było wyjaśnić. Wywód historyczny ubezpieczenia handlu Czarnomorskiego wykładał w całej dokładności od Kazitnirza Jagiclończyka z Baja-zetem II ⁴⁰) aż do traktatu Karłowickiego między Augustem II i Achmetein III ^4I). W tych uwagach czytamy, że sławny Komendom, nuncyusz stolicy apostolskiej za Zygmunta Augusta, zwidzał całą Polskę, dziwił się plenności Podola, i rzekę Dniestr uznał za sposobną do handlu z po-łudniowemi krajami. Szacowne jego listy, znajdujące się w księgozbiorze Barborynich w Rzymie, zawierają opis Podola sposobnego do handlu morzem Czarnem z Wene-cyą J), która życzyła sobie działać z Portą o wspólnych swoich korzyściach z narodem Polskim. Zygmunt August z senatem przeznaczył osoby do zwidzenia rzeki Dniestru, które uznały ją być nieprzebytą dla sterczących skał przy Jampolu. Nieszczęścia, bezkrólewia, wpływy obcych, u-trzymujące rząd w niedołężności a naród w przepaści klęsk, nieładu i upodlenia, te zamiary przerwały 8). Adam hr. Krasiński biskup Kamieniecki, będąc w Paryżu ⁴²), podał ten projekt handlu Chojseul'owi ministrowi; lecz dla