001101

14

zmiany rządu we Francyi i podziału Polski to dzieło skutku nie wzięło. Zabór Wisły, drogość płodów Polskich cłem obciążonych, wznowiły potrzebę zgłębienia podawanych uwag. Pan de Vergenncs zlecił posłowi w Stambule de St. Priest ¹) roztrząśnienie owych układów. Wysłany od niego de la Rodie podawał plany korzystne dla Polski, ale mocarstwo sąsiednie poznawało w nich swoje szkody. Wyznaczeni do robienia kart Dniestru nie odpo-wiedzeli oczekiwaniu. Książę dc Nassau przemógł trudności, i Polska winna jemu pierwsze karty hidrograficz-ne Dniestru z wymiarem głębokości. Jedne z nich oddał Stanisławowi Augustowi a drugą na sejmikach województwu Podolskiemu. Z polecenia rządu za staraniem Tadeusza Czackiego rzeka Dniestr ²) oznaczona była na trzynastu kartach z wymiarem głębokości przez Jana Mellera i innych inżynierów od Uszycy miasta pięć mil niżej Zwań-ca aż do Bendera. Komisya Skarbowa przekonała się, że mimo katarakt dwa razy do roku możnaby spławiać Dniestrem !)). Czacki podawał uwagi, aby ta rzeka stała się celem troskliwości rządu Polskiego, kiedy we czterech wiekach uważano ją za spławną w traktatach z Porta 0-tomańską. Ubolewał nad przeszkodami do handlu w ojczyźnie swojej i wyraził: „Rzuciłem nie raz oko na ma-„pę hidrograficzną, zagłębiłem się, jak kraj mógłby być „możny i bogaty. Nie użyliśmy daru natury ⁴⁵) 1“

Wszystkie porty do handlu stosowne zwidził, nadto miejsca sposobne do robienia soli wskazał, i objaśnione kartami topograficznemi ofiarował Komisyi Skarbowej. Karantanny we Zwańcu, Bałcie, Mohilowie i Jampolu o-bejrzał. Dzięki urzędowe złożył dziedzicom, oddał ko-misyi wzory wystawionych budowli, i radził, aby now^re naksztalt zagranicznych stawiano ^4G).

Wykładał ciągle jak Anglia uznawała potrzebę handlu z Polską, kiedy do wszystkich traktatów, które Henryk IV ⁴⁷), Henryk VI ^4S), Edward IV ³) ze związkiem Teutońskim zawierał, Gdańsk przez pełnomocników Angielskich wyraźnie wchodził. Panowanie czterech królów, od Zygmunta Augusta, stawiał za widoczne świadectwo usilnych starań towarzystwa Angielskiego do u-bezpieczenia handlu swojego w Polsce. Ofiara nakoniec Elżbiety handlowego traktatu, uczyniona przez posła Par-chiniusza ⁴), ocalenie Gdańska już za naszych czasów (jak dzieła pogrobowc Fryderyka II świadczą), dowodziły, że handel Polski nie był obojętnym dla dworu Londyńskiego. Podawał także wyznaczonym do sprawowania interesów cudzoziemskich uwagi nad handlem Polskim z Rosyą.

Pod panowaniem Stanisława Augusta zapowiedziano Izraelitom biorącym się do rolnictwa uwolnienie od po-głównego ⁵), i oddano ich władzy Komisyi Skarbowej ⁶). Urzędując w niej, miał pociechę donieść, że kilkanaście familij z prowincyi Ruskiej i Ukraińskiej tej swobody u-żyło ⁷).

Wyznać potrzeba, iż władza rządowa nie obmyślała wzrostu i bezpieczeństwa dla handlu. Prowadził się on, a bardziej kupiectwo płodów krajowych, bez żadnej wia-

1

) 1779 r. “) 1787 r.

2

^,s) Tom I, karla 212. O Litewskich i Polskich prawach.

3

i solnych kopalni.

4

<⁷) 1410 r. ⁸) 143 7 r. ³) 1474 r. ^so) 1590 r.

5

*») Konsty. 1775 Vol. Leg. VIII. pag. 147 i 631.

6

«) Konsty. 1764 i 1775.

7

) Raport Czackiego 1787.

8

^,b) Kuszewski towarzyszył mu w zwidzaniu prowincyi Ruskićj