001101

20

tazyi obejmuje tylko takie sytuacye i stosunki, które wiodą do starcia, do konfliktu, krzywdzących czynów i odporu, reakcji. Sytuacya więc, w 'której epiczny stan narodu przed nami się odsłania, musi być natury w sobie sprzecznej, kolidującej -— a że najwyższa taka kolizja jest wojna — przeto stan wojenny najstosowniejszy jest sytuacya. Wojna bowiem porusza cały naród, który bierze w niej udział czynny lub bierny, nastraja żywiej umysły, wyprowadza je z je-dnostajności powszedniego życia i wpływa znacznie, na każdy czynność. Dla tego najodpowiedniejszem i najbardziej ożywionem jest w epopei przedstawienie rzeczywistej wojny, jak to ma miejsce w poematach Os-siana, Tassa, Ariosta i Camoensa, a miano wicie w Iliadzie. W wojnie bowiem jest waleczność głównym czynnikiem, a waleczność nie nadaje się jako strona człowieka naturalna, przyrodzona ani do wyrazu lirycznego, ani do czynu dramatycznego,- lecz jedynie prawie do epopei. Stan wojenny jako podstawa epi-eznego działania otwiera wielka i szeroka rozmaitość

o    iS    v

zajmujących czynów i zdarzeń, w których wprawdzie waleczność główna rolę odgrywa, ale i wiele innych szczegółów narodowego życia i zewnętrzna władza stosunków i okoliczności maja swoja wagę. Pomimo to i w tej mierze koniecznem jest pewne ściślejsze ograniczenie. Czysto epicznej natury sa tylko wojny obcych narodów. Walki o dynasty a, wojny i zaburzenia domowe nadaja się raczej do dramatu. Te bywaja bowiem zwykle d zielem osobistej namiętności i dążeń samolubnych, nie majacem nic wspólnego z celami i dążeniem ogółu. Taka wojnę partyi a nie narodów (gdzie przeciwnicy zanadto sa sobie bliscy), wojnę, która jedność narodu rozrywa a oraz osobistości do winy tragicznej wiedzie, przedstawił n. p. Lucanus w⁷ swój „Farsalii;“ podobnież Yoltaire w ,,Henryadzie.“ — Nieprzyjaźń i antagonizm narodowości o o-cych i wrogich jest rdzenna, istotna. Każdy naród stanowi dla siebie całość samodzielna i różniącą go od innych. — Jeśli więc dwa takie ludy zetrą się ze sobą,, to przez to nie rozdziera się żaden węzeł moralny, nie narusza

się nic mającego swoje ustalone znaczenie, nie rozrywa się żadna całość: — ale owszem jest to walka o nienaruszone utrzymanie takiej całości i jej praw istnienia.

Taka nieprzyjaźń odpowiada właściwemu charakterowi epopei. Musimy tu wszakże podnieść, że nie każda zwykły wojnę nieprzyjaznych narodów już za epiczna uważać można, bo o wojnach systematów rządowych i państwo w ćj równowagi lub kombinacji dyplomatycznych , jakie teraz się toczą , interesujących narody tylko o tyle , że ciężko je opłacaja majątkiem i krwią synów swoich, nie ma co nawet wspominać w zakresie naszego przedmiotu.

Zęby wojna narodów była epiczna, musza mieć do niej po wszech no dziej owe, tradycyjne uprawnienie.

Wielka wojna , wielkie przedsięwzięcie epiczne^ dopiero wtedy godnem się staje wielkiego obrazu, jeśl nie jest subjektywna żadza samowoli i ujarzmienia — lecz jest skutkiem koniecznym głębokich przyczyn, które ja czynią nieunikniona i nieodzowna, chociaż powodem najbliższym może być luźny wypadek, skrzywdzenie lub coś podobnego, jak n. p. policzek dany Fiutowi w „Panu Tadeuszu.^

To, cośmy tu powiedzieli '), usprawiedliwiają wszystkie wielkie epopeje aż do naszych czasów. Już w Samajanie a mianowicie w Iliadzie okazuje się dobitnie obraz wojen plemiennych, uniwersalno-historycznych. Wojny pod łlion sa tylko zapowiedzią całego szeregu starć helleńsko - azjatyckich , będących jedna z głównych osi, około których obracaj a się wypadki greckich dziejów. W tym duchu walczy Cid przeciw Maurom , tak wałcza u Ariosta i Tassa Chrześcianie z Saracenami, w Luzyadzie Carnoensa Portugalczycy z Indami — tak w ogólności we wszystkich wielkich epopejach staj% naprzeciw sobie w nieugiętej sprzeczności narody różniące się wszystkiemi zewnętrznemi i wewnętrznemi znamionami, obyczajami, tradycy^,

^J) Hegel. j. w. str. 354. i. d.