na dz z pol058

118

zjawiska masowego, a więc nie wcześniej jak w połowie wieku XI. Jak do tej pory, nie doszło do ostatecznego rozwiązania tej kwestii, a cała sprawa utknęła w martwym punkcie. Nie podejmując tu dyskusji z tymi przeciwstawnymi koncepcjami, poprzestanę na krótkiej charakterystyce wymiany towarowo-pieniężnej. Z jej pojawieniem się związana jest niewątpliwie kwestia istnienia na obecnych ziemiach polskich targu. Pod pojęciem tym kryją się jednak różne zjawiska. W rozumieniu potocznym targ to plac, na którym odbywała się wymiana. W analizach naukowych pod pojęciem targu rozumie się tymczasem instytucję prawną, która zabezpieczała jego funkcjonowanie. Umożliwiało to czerpanie znacznych korzyści z instytucji targu przez panującego, dzięki pobieraniu odpowiednich opłat, między innymi za przymusowe wymiany monet dokonywane na targach przez mincerzy książęcych. Stopniowo prawo organizowania targów i uzyskiwania dochodów panujący także przekazywali, głównie instytucjom kościelnym (biskupstwom i klasztorom), rzadziej możnowładcom. Targi funkcjonowały w obrębie osad podgrodowych, rozwijających się przede wszystkim przy grodach kasztelańskich. Część z nich powstawała także w ośrodkach wiejskich. położonych głównie przy węzłach komunikacyjnych, będących ośrodkami dóbr ziemskich i siedzibami kościołów. Jest rzeczą oczywistą, iż nie przy każdym grodzie kasztelańskim dojść musiało automatycznie do powstania targu.

W osadach targowych szczególna rola przypadała karczmom. Znaczenie ich nie ograniczało się jedynie do sprzedaży napojów alkoholowych -piwa względnie miodu, ale karczmy były również stałymi punktami sprzedaży produktów żywnościowych, a także siedzibami rzemieślników pracujących na zlecenie przejezdnych. Do czasu przeprowadzenia na obecnych ziemiach polskich wielkiej reformy miejskiej w oparciu o prawo niemieckie, a więc mniej więcej około drugiej połowy XIII wieku, targi skupione przy grodach i w osadach wiejskich tworzyły sieć miejską w dorzeczu Odr)' i Wisły.

Prawidłowe funkcjonowanie gospodarki wczesnośredniowiecznej zapewniał transport i komunikacja. Upowszechnienie się w tym czasie zaprzęgu stosującego szleję lub chomąto umożliwiło zwiększenie wielkości wozów i ładunków. Istotne znaczenie miał także rozwój dróg i mostów. Drogi były we wczesnym średniowieczu ważnym elementem nowej organizacji życia politycznego na obecnych ziemiach polskich. Nad ich wytyczaniem, a potem i ochroną, czuwała władza początkowo plemienna, później także i książęca. Bagniste odcinki dróg wzmacniano groblami i moszczono drewnem. Przeprawy przez rzeki i głębsze jeziora umożliwiały mosty, w płytszych miejscach natomiast specjalnie wytyczane brody.

Na obecnych ziemiach polskich upowszechnił się we wczesnym średniowieczu transport wozami i saniami ciągnionymi najczęściej przez woły lub konie. Szybka i ekonomicznie bardziej opłacalna była jednak komunikacja i transport drogami wodnymi. Wykorzystywano w niej łodzie i różnego rodzaju statki (te ostatnie głównie w komunikacji morskiej).