006301

siebie, że o potędze wroga wpaja przesadzone pojęcie a siły własnego narodu z politowaniem waży zbyt lekko. Mieliśmy tego tyloliczne przykłady, miewały je wszelkie inne narody, jest to zresztą główną podnietą systemu wynaradawiającego przez wychowanie,

Wallenrod kilkakrotnie to wypowiada.

„Zbudził się Konrad i z dzikim uśmiechem:

Gdzież jestem, wołał, tu słychać — nadzieje?! —

Na co te pieśni ? — “

„Inne były Waltera myśli: chowany śród Niemców,

Znał potęgę zakonu, wiedział, że mistrza wezwanie Z całćj Europy wyciąga skarby, oręże, wojska;

PruBy broniły się niegdyś, starły Prusaków Teutony: Litwa prędzej czy późniój równćj ulegnie kolei/⁴

— „Walter wszystko utracił, Walter sam jeden pozostał Jako wiatr na pustyni; błąkać się musi po świecie,

Zdradzać, mordować i potem ginąć śmiercią haniebną,”

To tóż w osfcateczoćj nawet chwili, już po wojnie, Se naprzód tu sięgniemy, powiada:

„...... Są w Litwie pustynie,

Są głuche cienie białowiezkich lasów,

Kędy nie słychać obcej broni szczęku,

Ani dumnego zwycięzcy hałasów,

Ni zwyciężonych braci naszych jęku/⁴

Pokasuje się z tego, że kiedy „wszystko wypełni onóm“ uznał, jeszcze wtedy przekonany był o żywotności zakonu i dalszych jego wojnach z Litwą, źe nie miał wiary w wystarczającą skuteczność swego czynu, nie miał nadziei, iżby nim swobodę zupełną oj-czyznie zabezpieczył na zawsze, gdyż przy pożegnaniu powiada:

„Obyśmy w strony ojczyste wróceni,

Kiedy litewską zamieszkamy rolę,

Odżyli znowu; niech i naszę dolę Znowu nadziei listek zazieleni!”

A więc nie tryumfu, nie rozkoszy w używaniu ale tylko zyskania nowych nadziei pragnie.

Taki był według logicznćj konsekwencyi założenia i rozwoju charakteru Wallenroda stan duszy jego i dla tego musiał on w ostatniśj chwili okazać się słabym, zachwiać się przed ogromem czekającego naó czynu i zapragnąć wytchnienia, popaść w marzenia o przeszłości i z nich budować sobie ułudną przyszłość szczęśliwą a to z Aldoną.

Jeżeli więc przed ucztą wypowiada u wieży:

Dzisiaj powinność, rozpacz, wola Boża Pędzą, mnie w pole: a ja siwej głowy Nie śmiem oderwać od tych ścian podnoża,

Ażeby twojćj nie stracić rozmowy !^ł<

natenczas wypowiada tylko, jak przy wszelkićm wysileniu, w najkorzystniejszych nawet okolicznościach dusza wychowaniem tak skrzywiona i podcięta do końca wytrwać nie zdolna, a to było właśnie tóm wieikiśm proro-czćm słowem, które wieszcz narodowi ogłaszał.

Charakter ten jest zgodny w sobie, jednolity i prawdziwy we wszystkich swych członkach i w całości.

Gieniusz wieszcza znajduje te sposoby, które na taką omdlałość działają jeszcze a które według położenia i praw rządzących w świecie rzeczywistym i idealnym na jaw wychodzą, bo wychodzić muszą.

Halban, stary wajdoleta, teraz członek zakonu, obraża próżność i pychę Konrada, rzuca mu przy uczcie w pieśni wajdeloty szyderstwo w oczy.

Naturalne to i konieczne! Ten Halban jest to własne zastanowienie i rozważanie położenia, wejście chwilowe w samego siebie, które w charakterze takim, jak Konrad, nastąpić musiało.

Zrywa się więc nasz bohater gorączkowo do czynu, ale przytśm w odpowiedzi na pieśń wajdeloty przeklina wszystko, co jest wzniosłego.

Wyprowadza Zakon w pole i nieczynnością, zaniedbaniem wszelkiego rodzaju niszczy go, demoralizuje, pod litewskie noże prawie naprowadza a w końcu z re-