0548

XII. 13.

JANUSZ II.

535

Omawiany tu dyplomat znamy dopiero z transumptu, pod koniec w. XVI dokonanego; dlatego, przyjmując nawet, że jest autentycznym, snadno przypuścić, że popełniono w nim omyłkę w dacie, podając rok 1464 zamiast może 1474. Z tych samych powodów przyjmuję też, że znana nam z późniejszego regestu zapiska sądowa z r. rzekomo 1467 *), w której stwierdzono założenie wadyum procesowego w imieniu księcia Janusza, ma datę zmyloną (zapewne czytać należy 1477), albowiem w r. 1467, w którym Janusz w żadnej jeszcze dzielnicy samoistnych rządów nie wykonywał, nie było powodu ani możności zakładać wadyów w jego imieniu; można je było założyć tylko bądź to w imieniu wszystkich braci, albo co najwięcej najstarszego Konrada^{1 2 3}); zresztą, jak co dopiero wspomnieliśmy, wadya w imieniu Janusza zakładane zaczynają się pojawiać właściwie dopiero od r. 147L^:!).

Przy podziale z r. 1471 (1470) otrzymał Janusz wedle Geneal. Tomic.⁴) ziemię łomżyńską i ciechanowską, a już r. 1475, według tegoż źródła^{5 6}), nabył od Kazimierza III ziemię płocką i wiską, jednakże wnet po śmierci Kazimierza III musiał się rządami w dwu tych ostatnich dzielnicach podzielić z braćmi^s). Odpowiednio do tego używa też w dokumencie z r. 1483 ^{7 8 9}) tytułu księcia płockiego, wiskiego, ciechanowskiego, rawskiego, sochaczewskiego, gostyńskiego i bełskiego; cztery ostatnie tytuły nie odpowiadają już faktycznemu stanowi posiadania. Według Miechowity^s), po śmierci Bolesława V przeprowadził z Konradem nowy podział dzielnic; dostały mu się wtedy do dzierżonych poprzednio dzielnic łomżyńskiej i ciechanowskiej nadto jeszcze płocka i wiskn, poprzednio zresztą już zakupione; w dokumencie z r. 1490^!<) używa obok innych, także tytułu księcia płockiego i wiskiego; Konradowi dostała się ziemia warszawska, jak wynika z jego dokumentu z r. 1494 ¹⁰).

Ostatnie znane nam dokumenty Janusza pochodzą z r. 1494, jeden bez daty dziennej¹¹), drugi z daty 24 marca¹²); jeszcze też w r, 1494 sądy zakładają wadya procesowe w jego imieniu ^1:!); już zaś w dokumencie Jana Olbrachta z 20 kwietnia 1496 r.¹⁴) nazwany jest Janusz zmarłym. Wapowski¹⁵) stwierdza, że zmarł w początkach r. 1495 (nor.i anni initio) • ten sam szczegół poświadcza też pismo jednego z dostojników zakonnych ^1B). Dokładniejszą jest data Kalend. Płoc.¹⁷), według którego śmierć Janusza nastąpiła 16 lutego 1495 r. W Geneal. Tomic.¹⁸) podano, jakoby umarł feria secunda die S. luliane 1497 r. Data roczna wobec podanego poprzednio świadectwa dokumentowego jest niemożliwą, na co wskazuje także i ta okoliczność, że w r. 1497 uroczystość św. Julianny nie przypadała na poniedziałek, ale na czwartek; natomiast r. 1495 rzeczone święto przypadało rzeczywiście na poniedziałek. Tak więc sama konstrukcya daty dziennej prowadzi do wniosku, że datę roczną poprawić należy na rok 1495; po którem to sprostowaniu przekaz Geneal. Tomic, popiera w zupełności datę Kalend. Płoc., albowiem dzień św. Julianny przypada na 16 lutego. Wobec tych dwu identycznych wiadomości należy przyjąć, że Miechowita ^1!'), podając jako datę zgonu Janusza poniedziałek (die Luńcie) 23 lutego 1495 r., popełnił nieznaczną omyłkę; i w tym przekazie zawiera się resztka dobrej informacyi (poniedziałek), tylko skutkiem jakowegoś nieporozumienia zgon umieszczony został pod datą o tydzień późniejszą od rzeczywistej daty tego wypadku ²⁰).

Geneal. Tomic,.²¹) stwierdza, że Janusz zginął subitanea morte vel guomodo Deus scit; podobnież akt w archiwum królewieekiem²²) podaje, jako zmarł: gar liederlich snęli und utwerhofft, den eynen tag gesunt, den andern todt.

Nie znajdujemy w źródłach śladu, iżby był żonaty. Mniemanie^2S), jakoby się ożenił z Katarzyną Białuszyną, polega, jak widzieliśmy (X. 13.), na nieporozumieniu. Że zmarł bezpotomnie, podają wyraźnie Geneal. Tomic.²¹), Wapowski²⁵) i pismo jednego z dostojników zakonnych²⁸).

1

Milewski, Herbarz 276 nr. 340. — 2) Por.    str. 525 uw. 3.    — 3) p₀r. str. 534 uw. 12.    — 4) A eta Tomic. VIII.

172.    —    5) Ibid. VIII. 172. — *>) Por. str. 525 uw. 3. —    ') Kod. dypl.    Mazow. nr. 250. — 8) Chroń. Pol. wyd. 2. 346. —

2

Milewski, Herbarz 431 nr. 546. — 1°) Kod. dypl. Mazow. nr. 260. — 11) Milewski, Herbarz 37 nr. 35, 119 nr. 149. —

3

12) Stron czyński, Wzory nr. 68. — 13) Milewski, Herbarz 174 nr. 217, 279 nr. 342. — 14) Kod. dypl. Mazow. nr.

4

262.    —    13) Script. rer. Pol. II. 21. — i<>) Danilowicz, Skarbiec II.    nr. 2081. — 1") Mon. Pol.    V. 446. — 1S) Acta To

5

mic. VIII. 172. — 19) Chroń. Pol. wyd. 2. 358. — 20)    Na co zwrócił    już uwagę Borzemski,    Kron. Miech. 132 uw. 1;

6

Kozłowski, Dzieje Mazow. 9 uw. 2 mylnie odnosi datę zgonu Janusza do r. 1493. Trafnie rok 1495 (bez daty dziennej) przyj

7

muje Car o, Gesch. Pol. V. A. 262. B. 708. — 21) Acta Tomic. VIII. 172. — 22) Ustęp podany u Cary, Gesch. Pol. V. B.

8

708 uw. 1. — 23) Kozłowskiego, Dzieje Mazow. 354 u w. 2 i Stronczyńskiego, Pomn. Piastów 138. — 24) Acta Tomic.

9

VIII. 172. — 25) Script. rer. Pol. II. 21. — 26) Daniłowicz, Skarbiec II. nr. 2081.