Magazyn6
9801

990

DZIEDZICZENIE NA WSI

P. z dnia 14 października 1927 r. (Dz. U. R. P. Nr. 92, poz. 824). Obecnie więc można stosować do dziedziczenia włościańskiego ogólne przepisy spadkowe t. XI cz. Zw. Pr.

Cechą charakterystyczną zwyczajów spadkowych włościańskich na ziemiach wschodnich jest nieomal powszechny brak testamentu. Częstokroć przynależność do rodziny nie opiera się na węzłach krwi, lecz na pracy na rzecz danej rodziny. I dlatego drugi mąż żony zmarłego gospodarza wchodzi do rodziny. Są to t. zw. „prymaki". Z drugiej strony najbliższy krewny zstępny może być według zwyczajów odsunięty od dziedziczenia, jeżeli przechodzi na cudze gospodarstwo. Charakterystyczną cechą zwyczajów jest, że córki przy wyjściu za-mąż otrzymują zwykle posag w ruchomościach (bielizna, krowy i t. d.). Synowie natomiast przy ożenku otrzymują działy w ziemi w takiej wysokości, na jaką mogliby liczyć przy otwarciu spadku. Synowie przy spadkobraniu otrzymują części równe, natomiast córki dostają posag niezawsze równy. Córka pozostająca po zamąapójściu na rodzinnej zagrodzie i przyjmująca męża na gospodarkę swego ojca, jako „prymaka" — dziedziczy w równych schedach z synami.

Na ziemiach b. zaboru austrjackiego normą prawną jest Kodeks Cywilny Austrjacki z 1811 r. Według § 732 dzieci dzielą się spadkiem w równych częściach. W myśl prawa, spadkodawca może dysponować całym majątkiem i pozbawić w ten sposób nawet najbliższych krewnych części dziedzicznej. Ale niektórzy z nich (zstępni lub wstępni) jeżeli w braku testamentu byliby przyszli do dziedziczenia z ustawy, a nie otrzymali należnej im części w formie mortis — causa, mogą wnieść pretensję do dziedzica o wydanie im odpowiedniej kwoty pieniężnej — „zachowku" (§ 763f 764. 775 i 783)- Roszczenie o „zachowek" jest wykluczone w razie wydziedziczenia za karę. Mimo wydziedziczenia usprawiedliwionego, uprawniony ma prawo do niezbędnego utrzymania ze spadku, jeżeli znajduje się w złych warunkach ma-terjalnych.

W praktyce pomiędzy dziećmi nie czyni się większych różnic. Jednakże w niektórych okolicach występuje uprzywilejowanie synów. W innych — są uprzywilejowane córki, zwłaszcza przez matkę. W ziemiach zaboru austrjackiego przekazywanie gospodarstwa za życia jest rzadkością i dlatego też tutaj podzielność gospodarstw poszła bardzo daleko.

Na ziemiach b. zaboru pruskiego prawo spadkowe opiera się na ustawodawstwie Rzeszy Niemieckiej, na „Księdze Ustaw Cywilnych" z 1896 r. Na podstawie § 1924 zstępni dziedziczą w różnych częściach. Pozostały przy życiu małżonek spadkodawcy obok krewnych pierwszego stopnia otrzymuje ¹j_t część spadku. Jeżeli spadkodawca pozostawia kilku spadkobiorców, spadek staje się ich wspólną własnością i tylko wszyscy razem mogą rozporządzać przedmiotami, należącemi do spadku. Do „zachowku" uprawnieni są: potomkowie, rodzice i małżonek spadkodawcy. Pozbawić zachowku może tylko spadkodawca zapomocą ostatniej woli, z przyczyn w ustawie przewidzianych.

Obok spadkobrania na podstawie Kodeksu Cywilnego istnieje spadkobranie na podstawie ustawy o prawie niepodzielnego dziedziczenia osad rentowych i kolonizacyj-nych (z dnia 8 czerwca 1896 r.). Tutaj w dziedziczeniu beztestamentowem cała osada przypada jednemu spadkobiercy. Dziedzic uprzywilejowany otrzymuje ¹/, wartości szacunkowej spadku, a pozostałe */, części dzieli się równo pomiędzy wszystkich spadkobierców. Ci ostatni mogą żądać tylko renty amortyzacyjnej.

Zwyczajowo gospodarze wiejscy stosują się do tego, aby unikać podzielności. Częstokroć gospodarstwa są przekazywane dzieciom już za życia rodziców. Wówczas gospodarkę obejmuje syn lub córka, zwłaszcza gdy przyszły jej mąż posiada gotówkę na spłatę reszty rodzeństwa. Przekazywanie gospodarstw za życia rodziców odbywa się przez t. zw. „kontrakt zdania", rodzaj aktu kupna-sprzedaży. Oszacowanie gospodarstwa, czyli „cena kupna" jest niższa od normalnej rynkowej celem ułatwienia spłaty rodzeństwa. W razie braku testamentu gospodarkę zazwyczaj przejmuje jeden z dziedziców ustawowych, a działy spadkowe są odraczane.

Na Śląsku Górnym podział gospodarstw na równe części pomiędzy wszystkich sukcesorów jest częściej spotykany. Przy przekazywaniu gospodarstwa jednemu ze spadkobierców, rodzice wymawiają sobie dożywocie.

Dożywocie jest przekazywaniem warsztatu pracy wzamian za ściśle określoną