Magazyn6
0401

996

DZIERŻAWA

Dział II, art. 402—418. Weszły one w życie z dniem 1 lipca 1934 r., a obowiązują także dla spraw rozpoczętych wcześniej. Oprócz powyższych ustaw należy wymienić jeszcze ustawę z dnia 20 czerwca 1924 r. (Dz. U. R. P. z 21 lipca 1924 r. Nr. 63, poz. 617) o uwłaszczeniu w województwach wschodnich, dotyczącą wieczystych czynszowników (dzierżawców) i t. zw. wolnych ludzi, którą omówimy poniżej przy wieczystych dzierżawach.

Jak widać z powyższego wyliczenia ustaw powojennych, dotyczących drobnych dzierżawców, ochrona ich rozpoczyna się już w 1919 r. Chodziło tu o to, ażeby zapobiec rugowaniu wszelkiego rodzaju drobnych dzierżawców i użytkowców, choćby bezprawnie siedzących na cudzej ziemi, zwłaszcza w woj. kresowych, zniszczonych przez wojnę. Z początku chodziło o uporządkowanie tych chaotycznych stosunków i pobudzenie do wzmożenia produkcji rolnej. Następnie te gospodarcze motywy coraz mniejszą odgrywały rolę; coraz silniej występowały momenty natury bardziej społecznej (radykalne), co wbrew celowi wpływało ujemnie na normalny rozwój sprawy d. na terenie tych województw. Jak trafnie to podnosi prof. Ludkiewicz ilość dzierżaw przed wojną, dzierżawionych przez włościan od właścicieli większych majątków, stale wzrastała. A po wojnie, po zniszczeniu majątków w województwach wschodnich, olbrzymie obszary gruntów oddawane były za część plonu sąsiednim włościanom systemem połowniczym. Powyższe ustawy o ochronie drobnych dzierżawców zahamowały ten proces i oczywiście zniewoliły właścicieli do wielkiej ostrożności przy oddawaniu ziemi w d. włościanom. Faktyczne działanie ich jeszcze jest ladykalniejsze, gdyż wywołana przez nie atmosfera niepewności skłania właścicieli do zaniechania oddawania gruntów w dziei zawę. Również wyłom, zrobiony w prawie własności przez te ustawy o wykonaniu reformy rolnej, podważył bezpieczeństwo władania ziemią pod względem praworządności. Niezaprzeczenie jednak uporządkowanie tych stosunków przez osobny kodeks agrarny, któryby uporządkował sprzeczności w obrocie ziemią i w dzierżawie, byłoby bardzo pożądane.

8. Rodzaje dzierżaw. Pierwiastkową formą dzi( rżaw były d., plai one częścią, a najczęściej połową plonów (połownictwo), później rozwinęły się z nich d. pieniężne, to jest płacone przez czynsz pieniężny.

Umowy, oparte na połownictwie, mają te dodatnie strony, że: 1) związują właściciela gruntu wydzierżawionego bardziej z ziemią, 2) uniezależniają dzierżawcę (po-łownika) w czasach zmiennej wartości pieniądza, stąd często d. pieniężne, oparte już na czynszach, wracają w takich zmiennych warunkach znowu do czynszów, piaconych w naturze, 3) w latach nieurodzaju zmniejszają ryzyko zarówno dzierżawcy, jak i właściciela gruntu, 4) mają tę zaletę, że przez połownictwo, nawet ubogi w kapitał dzierżawca (połownik) ma jeszcze sposobność prowadzić gospodarstwo przy pracy swej rodziny na swój własny rachunek, a właściciel, pozostając panem swej posiadłości, ma możność brać udział w podniesieniu plonów. W latach zaś, opartych na pieniężnej wymianie, w okresie rozwoju pieniężnej gospodarki, dzierżawa połowiczna zacieśniłaby możliwości użycia większej ilości kapitału na ulepszenia i nakłady, ograniczałaby inicjatywę gospodarczą i miałaby wtedy ujemny wpływ na rozwój i postęp gospodarstwa. Zwiększony nawet udział pracy bez wkładu kapitału nie mógłby dać stosunkowo pożądanych rezultatów ani dla właściciela, ani dla połownika.

Połownictwo dotyczy zarówno gruntów ornych (parcel) jak i całych ferm (jak we Francji), ale także i łąk, pastwisk, ogrodów, a nawet niekiedy i stawów. Przy łąkach i pastwiskach są zawierane umowy zwykle roczne, przy gruntach ornych dłuższe, choć bywają też i roczne. Przy łąkach często sprzedają nawet jeden tylko pokos, zwłaszcza na łąkach bagnistych, pokrytych kępami, które się wtedy sprzedają na piątą, czwartą lub trzecią kopę (na trzeciaka), stosownie do gatunku siana i porostu trawy; robotnicy zaś (połownicy), najczęściej sąsiedzi-włościanie za skoszenie, zgrabienie, ewentualnie wyniesienie z wody, suszenie i odwiezienie do dworu, zatrzymują dla siebie część plonu (tak naprzykład na Polesiu). Umowy te zawierają się najczęściej u nas na rok i ustnie bez żadnych piśmiennych kontraktów. W całej Rosji, a zwłaszcza w północnej części czarnoziem-nej sfery, gdzie grunty z natury są bardzo urodzajne, gdzie nie używało się nawozów sztucznych, ziemiaństwo tamtejsze, nie zajmujące się osobiście zarządem swych folwarków (t. zw. rosyjski absenteizm) w du-