Magazyn62201

18

KANADA

gradzaly drogę do ekspansji w głąb kontynentu kolonistom angielskim, osiadłym na wybrzeżu Massachusetts. Anglicy jeszcze w XVII wieku usiłowali oskrzydlić Frań cuzów, popierając angielskie wyprawy myśliwskie za futrami nad zatokę Hudsona; z początkiem wieku XVIII, z okazji hiszpańskiej wojny sukcesyjnej, zdobyli na Francji Akadję (później zwaną Nową Szkocją), oraz Nowofundlandję i kraj nad zatoką Hudsona. Przyszło wreszcie do starcia ostatecznego na głównym froncie kanadyjskim: w r. 1753 Francuzi wyparli osadników angielskich z dorzecza Ohio; w r. 1755 zadali klęskę armji ekspedycyjnej Brad-docka; a w r. 1756, w związku z rozpoczętą w Europie wojną siedmioletnią, rozgorzała na dobre walka między Francją a Anglją o posiadłości amerykańskie. Mimo że Francuzi mieli za sprzymierzeńców Indjan, do których zdawna się zbliżyli na tle handlu futrami, zwycięstwo dzięki organizatorskiemu genjuszowi Pitta starszego odnieśli ostatecznie Anglicy: w r. 1759 Quebec zostało zdobyte w bitwie, w której poległ zarówno wódz angielski Wolfe, jak francuski Mont-calm; a w r. 1763 na mocy traktatu pokojowego paryskiego K. przeszła w ręce Anglji. Obok starej francuskiej „Kanady Dolnej" (t. j. prowincji Quebec) niebawem poczęła się zaludniać kolonistami angielskimi sąsiadująca z nią „Kanada Górna" (t. j. prowincja Ontario), zwłaszcza odkąd po wyzwoleniu Stanów Zjednoczonych z pod władzy angielskiej wyemigrowało tam ze Stanów sporo „lojalistów" czyli zwolenników rządów angielskich. Francuzów kanadyjskich pogodził z nową władzą angielską przez swe mądre zarządzenia Pitt młodszy, dając tej katolickiej ludności wolność wyznania (której nie posiadali wtedy jeszcze katolicy angielscy) i zostawiając w mocy francuskie prawo cywilne. Ze względu na poczynające się tarcia między elementem francuskim w Quebec a angielskim w Ontario, Pitt oddzielił od siebie te dwie prowincje, dając każdej z osobna ograniczony samorząd z wybieralnym sejmem o pewnych atrybucjach ustawodawczych. Te samorządy w obu prowincjach jednak okazały się mało sprawne-mi, zwłaszcza że nie rozporządzały źródłami funduszów na gospodarcze podniesienie kraju. Wynikiem niezadowolenia w K. były dwa równoczesne, zbrojne powstania w r. 1837, jedno w prowincji francuskiej, drugie w angielskiej. Wysłany wkrótce potem do K. lord Durham rozpoczął swe rządy bardzo rozsądnie od amnestji dla powstańców, a niebawem w swem sławnem „Sprawozdaniu" stworzył nietylko podstawy nowoczesnego ustroju K., ale zasadniczy wzór organizacji samorządowej dla innych części Imperjum. Dla zapewnienia żywiołowi angielskiemu przewagi Durham zastąpi) dawne sejmy prowincjonalne przez jedno wybie ranę ciało ustawodawcze, przed którem władza wykonawcza miała być odpowiedzialna. Ten ściśle już parlamentarny ustrój samorządowy wprowadzono przez Canada Acł w r. 1840. Lord Durham sam wprawdzie wskutek intryg partyjnych w Anglji został odwołany, ale system jego wprowadził niebawem w czyn jako namiestnik jego zięć, lord Elgin, który przyczynił się znamienicie do pojednania żywiołu francuskiego z angielskim, zwłaszcza przez oddanie na cele prywatnej kolonizacji rozległych terenów, zarezerwowanych pierwotnie dla niepopularnego wśród katolickich Francuzów Kościoła anglikańskiego. Lord Elgin ugruntował także pokojowe stosunki z wielkim amerykańskim sąsiadem przez traktat o wolnej wymianie towarów ze Stanami Zjednoczonemi (1854). Podwaliny pod te stosunki położył jeszcze po kongresie Wiedeńskim Castle-reagh, zawierając ze Stanami układ o demi-litaryzacji całej granicy kanadyjskiej; ale później w miarę ekspansji ku oceanowi Spokojnemu doszło znowu do napięcia między obu krajami: na przestrzeniach Oregonu panowało jakiś czas nieokreślone kondomi-njum; Stany Zjednoczone usiłowały odciąć K. od dostępu do oceanu Spokojnego i groziły nawet wojną o granicę. Rządowi Peela jednak udało się w r. 184Ó przeprowadzić przedłużenie geometrycznej Iinji granicznej wzdłuż 49® szer. półn. aż nad Ocean i w ten sposób uzyskać dla K. ujście na Pacyfik koło Vancouver, które pozostało nienaruszone także później, gdy Stany Zjednoczone nabyły od Rosji Alaskę, na północ od „kanadyjskiego korytarza". Był potem jeden jeszcze okres napiętych stosunków między K. a Stanami, gdy w czasie amerykańskiej wojny domowej przejawiały się w Anglji sympatje dla Stanów południowych i rozdrażnienie w Stanach północnych znalazło wyraz w akcji dywersyjnej partyzantów irlandzkich ze Stanów nad granicą kanadyjską. Wynikiem tych chwilowych tarć była dalsza konsolidacja polityczna K.: z inicja tywy Sir Johna Macdonalda, K. Dolna