Magazyn62301

19

KANADA

i Górna połączyły się z Nowym Brunświkiem i Nową Szkocją w federację, do której niebawem drogą odkupu przybył kraj nad zatoką Hudsona (administrowany dotąd przez Towarzystwo handlowe), a później przystąpiły także prowincje zachodnie. Ten stan rzeczy ujęty został w formy ustrojowe przez BriUsh North America Act r. 1867; odtąd K. jest całkowicie autonomicznem federacyj-nem „dominjum“ (wyraz do niej pierwszej wśiód posiadłości brytyjskich zastosowany). Struktura Federacji kanadyjskiej, obejmującej w swym ostatecznym składzie 9 pro-wincyj (Quebec, Ontario, Nowy Brunświk, Nowa Szkocja, Wyspa Ks. Edwarda, Ma-nitoba, Saskatchewan, Alberta i Kolumbja brytyjska), jest w założeniu bardziej centralistyczna od struktury Stanów Zjednoczonych: rząd centralny ma prawo veta w stosunku do prowincjonalnych ciał ustawodawczych. Dalszą historję ustrojową K. po r. 1867 stanowią już tylko kolejne etapy w drodze do coraz pełniejszego uniezależnienia dominjum od kraju macierzystego. W r. 1902 liberalny premjer Sir Wilfrid Laurier (Francuz kanadyjski) wobec zagadnienia udziału K. w zbrojeniach Wielkiej Brytanji przeprowadza zasadę budowy samodzielnej floty kanadyjskiej. Od r. 1904 niema ani jednego angielskiego żołnierza na kanadyjskiej ziemi. W wojnie boerskiej, a później w światowej, K. bierze udział dobrowolnie, zaprowadzając nawet u siebie w ciągu tej ostatniej obowiązkową służbę wojskową: żołnierz kanadyjski okrywa się chlubą na polach Vimy i Passchendaele, a po wojnie K., tak samo jak inne dominja, podpisuje jako samodzielna jednostka pokój Wersalski i jako taka zasiada w Lidze Narodów. Wreszcie statut Westminsterski r. 1931 przynosi jej wraz z innemi domi-njami zupełną niezależność także w dziedzinie polityki zagranicznej; K. korzysta z niej przedewszystkiem, by zamianować swego osobnego przedstawiciela dyplomatycznego w Waszyngtonie.

Stosunek do Stanów Zjednoczonych, to jeden z naczelnych problemów życia narodowego nowoczesnej K. Rozwój terytorjal-ny w kierunku oceanu Spokojnego, w miarę jak zyskuje swój stos pacierzowy przez budowę kanadyjskiej kolei transkontynen-talnej (ukończonej w r. 1886), wytwarza zagadnienie zbytu ogromnych mas pszenicy, produkowanych na wielkich przestrzeniach prowincyj zachodnich. Zczasem TC. staje się głównym dostawcą żywności dla wysoko uprzemysłowionej, północno-wschodniej czę ści Stanów Zjednoczonych, a zarazem na der chłonnym rynkiem dla amerykańskich wyrobów przemysłowych. Ta wspólnota gospodarcza, zaakcentowana także przez zbli żenie walutowe (dolar kanadyjski), potęguje się przez wielkie wkłady kapitału ze Stanów w przedsiębiorstwa kanadyjskie i na der liczną immigrację ze Stanów Zjednoczonych do zachodnich prowincyj K. Wszystkie te czynniki sprzyjają postępującej amerykanizacji życia i psychiki elementu anglosaskiego wśród ludności K. Dziwnym sposobem ostoją łączności z Wielką Brytanją staje się w tych warunkach właśnie żywioł francuski, który przez umiejętne koncesje językowe w dziedzinie administracji, szkolnictwa, a nawet wojskowości związano w nowszych czasach, jeszcze ściślej niż dawniej, z reżimem brytyjskim. Francuzi kanadyjscy, rolnicy i konserwatyści, różniący się od Francuzów we Francji silną rozrodczością i wiernem przywiązaniem do tradycji katolickiej, nie odnoszą się z zapałem do perspektywy fuzji z przeważająco protestanckiem, uprzemy-słowionem i kadykalno-postępowem społeczeństwem Stanów Zjednoczonych; a separatyzm nacjonalistyczny francuski, który usiłował wzniecić w czasie wojny światowej Henri Bourassa, nie urósł do rozmiarów poważnego zjawiska politycznego. O ile więc stanowisko Francuzów kanadyjskich jest rękojmią trwania K. w przynależności do Imperjum, o tyle mniej skutecznemi w tym względzie okazały się usiłowania metropolji nad związaniem dominjum z krajem macierzystym przez politykę gospodarczą. K. za wzo^rem Stanów Zjednoczonych wstąpiła, jak zresztą i inne dominja brytyjskie, rychło (w r. 1879) ^na drogę wysokich ceł ochronnych, i w tym względzie agitacja chamberlainowska za unją cłową przyniosła tylko małe modyfikacje preferencyjne w r. 1:897; gdy zaś wreszcie układ ottawski r. 1932 zrealizował w większym zakresie zasadę preferencji cłowej wewnątrz Imperjum, rychło odezwały się głosy krytyki i protestu. Dążenie Anglji dzisiejszej do wskrzeszenia własnego rolnictwa już raz po wojnie światowej znalazło wyraz w zakazie importu bydła kanadyjskiego; związki gospodarcze między K. a Stanami Zjednoczo-nemi już ponoć nieodwołalnie pozostają silniejsze niż jej związki z Wielką Bry-

2*